۳۰ سالگی فیلم Stargate – پیش به سوی دروازه ستارگان
۳۰ سال پیش، فیلم Stargate یا همان «دروازه ستارگان» به عنوان یک اثر سینمایی کالت علمی تخیلی برای اولین بار به نمایش درآمد و بعد از اکران خود یک فرانچایز تلویزیونی طولانی مدت را نیز ایجاد کرد. اکنون من در این مطلب از ویجیاتو درباره خاستگاه، تأثیر و میراث فیلم اختراعی رولند امریش بحث می‌کنم.
اما پیش از هر چیز باید بگویم که فیلم Stargate در درجه اول به این دلیل قابل توجه است که علیرغم نقدهای ویرانگر منتقدان (از جمله راجر ایبرت معروف)، این فیلم نه تنها باکس آفیس قابل توجهی را جمع آوری کرد، بلکه به سرعت جایگاه کالت را نیز به دست آورد. این موفقیت، اولاً با مهارت‌های کارگردانی رولند امریش (نویسنده آینده آثاری چون «روز استقلال» و «گودزیلا») و ثانیاً با اسطوره‌شناسی اصلی دین دولین، فیلمنامه‌نویس کلیدی فیلم مرتبط بود.
ریشه نسخه سینمایی Stargate از کجا می‌آید؟
جالب است بدانید، الهام اصلی داستان دروازه ستارگان از کار اریش فون دانیکن، نویسنده سوئیسی که در دهه 1970 به دلیل نظریه تماس دیرینه‌اش محبوب بود، گرفته شد؛ نظریه‌ای که فرض می‌کرد فرهنگ‌های باستانی زمین تحت تأثیر تعیین کننده تمدن‌های بیگانه پیشرفته توسعه یافته‌اند.
فون دانیکن در کتاب‌های خود استدلال می‌کند که تقریباً تمام جوامع بزرگ باستانی، از مصری‌ها گرفته تا آزتک‌ها، به بیگانگان به عنوان خدایان احترام می‌گذاشتند و تماس با نژادهای فرازمینی مبنایی برای افسانه‌ها، تکنولوژی بیگانه و مذاهب شد که منعکس‌کننده برخورد هشیار انسان بدوی با افراد پیشرفته است.
واضح است که کارشناسان برجسته تاریخی و همچنین نویسندگان محترم داستان‌های علمی تخیلی، فون دانیکن را به دلیل عدم دقت و آزادی آشکار در تفسیر حقایق مورد انتقاد قرار دادند، اما عموم مردم که مشتاق احساسات و رمز و راز‌های عجیب بودند، به ویژه با توجه به این واقعیت که این نظریه از بیگانگان حرف می‌زد و تحت پوشش یک پارادایم علمی پیشرو ارائه شده بود، آن را پذیرفتند.
اما در سال 1970، مستند «خاطرات آینده» بر اساس اولین – و مشهورترین – کتاب فون دانیکن در آلمان منتشر شد (این فیلم پس از آن گیشه خوبی را در آمریکا جمع کرد و حتی نامزد اسکار شد). رولند امریش که در آن زمان هنوز در مدرسه فیلم مونیخ تحصیل می‌کرد، آن را تماشا کرد، تحت تأثیر قرار گرفت و به این نتیجه رسید که مستند و محتوای آن ایده خوبی برای یک فیلم است.
امریش در اوایل دهه 1990، پس از شروع کار خود در هالیوود، با دین دولین (در آن زمان بازیگری کمتر شناخته شده) درباره مفهوم فیلمی بحث کرد که در آن اسطوره‌های مصر باستان با سفرهای بین ستاره‌ای در هم آمیخته می‌شد. آنها به زودی طرحی را ترسیم کردند که چگونه یک محقق ماجراجو در یک سفر باستان شناسی یک پورتال قدیمی اما کارآمد را در مصر پیدا می‌کند که توسط یک نژاد بیگانه بر روی زمین باقی مانده است. نتیجه این داستان فیلم علمی تحیلی دروازه ستارگان شد. اثری موفق در گیشه که مخاطبان زیادی را به خود جذب کرد.
و اما اگر امریش از Stargate به یک کارگردان همیشه موفق در باکس آفیس تبدیل شد، دین دولین نیز آن را به یک فیلم کالت تبدیل کرد. جالب است بدانید استوارت تایسون اسمیت، مصر شناس معروف (او بعداً زبان مصری باستان را برای فیلم‌های مومیایی بازسازی کرد) برای کار بر روی فیلم آورده شد و به نویسندگان در مورد صحت هیروگلیف‌ها و گفتار توصیه‌ها و کمک فراوانی کرد. به طور کلی برای ارائه پس‌زمینه داستان، دولین مجموعه‌ای از داستان‌ها و اسطوره‌ها را برای توضیح رابطه بشریت با بیگانگان قدرتمند از ستاره‌های دور ایجاد کرد.
در نگاه اول، چنین پایه داستانی کمی زائد و بی معنی به نظر می‌رسید و شاید برای مخاطب عام مناسب نمی‌رسید؛ اما امریش یک فیلم پرفروش پر سر و صدا را با انفجارها، مبارزات و تعقیب و گریزهای فراوان فیلمبرداری کرد که بوی حماسه‌ای فلسفی درباره جستجوی حقیقت انسان در فضا نبود. اما دقیقاً جزئیات ریز داستان شامل نکات ماهرانه اسطوره‌شناسی بود که «Stargate» را از فیلم‌های یک روزه جریان اصلی هالیوود متمایز کرد و به فیلم اجازه داد سبکی بصری ایجاد کند که طعم مصر باستان و ویژگی‌های علمی تخیلی را به‌طور ارگانیک باهم ترکیب کند.
طرح داستان فیلم بر اساس این ایده بود که بیگانگان تمدن بشری را ایجاد کردند و از طریق پورتال‌های ویژه یا همان دروازه‌های ستارگان که زمین را با سیارات دور وصل می‌کردند با آن تماس گرفتند. این مفهوم نه تنها رگه‌های واضحی از تئوری تماس دیرینه فون دانیکن، بلکه همچنین نکاتی آشنا از داستان‌های ماجراجویی اوایل قرن بیستم را نشان می‌دهد، که مضامین تأثیر فرازمینی‌ها را بر توسعه اسطوره‌ها و افسانه‌های بشری توسعه می‌دهد.
منظور من این داستان‌های معروف است؛ برای مثال در دهه 1890، گرت سِرویس، نویسنده آمریکایی، رمان تسخیر مریخ توسط ادیسون را نوشت، که در آن مریخی‌ها مردم بدوی را به بردگی می‌کشند و آنها را مجبور می‌کنند تا به افتخار خود اهرام بسازند و همچنین مجسمه ابوالهول را طراحی کنند. این داستان تا حد زیادی بر اساس طرح تهاجم مریخی‌ها به زمین است که توسط «اچ. جی. ولز» در کتاب The War of the Worlds شرح داده شده است.
و در دهه 1930، نویسنده آمریکایی دیگری به نام استنلی واینبام، در داستان خود «دره رویاها» توضیح داد که چگونه یک سفر اکتشافی به مریخ کشف می‌کند که ساکنان محلی آن هزاران سال پیش از زمین دیدن کرده‌اند و نمونه اولیه خدای مصر باستان شده‌اند، و همچنین نوشتن هیروگلیف را به مردم آموختند.
در نتیجه دروازه ستارگان اولین فیلم پرهزینه هالیوود بود که بر اساس این میراث عظیم بنا شد و همچنین خود را در آگاهی عمومی مخاطبان تثبیت کرد. به لطف موفقیتش، امریش در دهه 1990 به یکی از کارگردانان برجسته آثار بلاک‌باستری مخاطب پسند تبدیل شد و به طرفداران آثار علمی تخیلی یک فرنچایز طولانی مدت داد. درست است، فراتر از نمایشگرهای بزرگ سینما؛ اگرچه دولین و امریش Stargate را به عنوان آغاز یک سه گانه برنامه ریزی کردند، اما ادامه این حماسه در قالب یک سریال تلویزیونی منتشر شد.
سریال Stargate دنباله‌ای بر پایه عناصر سینمایی
در اواسط دهه 1990، برد رایت (نویسنده ریبوت The Outer Limits) و جاناتان گلاسنر (نویسنده کابوس‌های فردی) مجموعه تلویزیونی Stargate SG-1 را راه اندازی کردند که ادامه داستان فیلم بود. این پروژه به زودی اسپین‌آف‌ها، دنباله‌ها و پیش درآمدهای بسیاری را به وجود آورد و به یکی از طولانی‌ترین سریال‌های علمی تخیلی دهه ۲۰۰۰ تبدیل شد. سریال اصلی به تنهایی 10 فصل به طول انجامید و موفق ترین اسپین آف آن نیز 5 فصل به طول انجامید، بدون اینکه به فیلم‌های تلویزیونی متعدد و سریال‌های کوتاه تر اشاره کنیم.
دنیای داستانی استارگیت ساخته گلاسنر و رایت بر اساس اسطوره‌های بنا شده توسط امریش و دولین ساخته شدند، اما آن را به مقیاسی واقعا جهانی گسترش دادند. نسخه سینمایی دروازه ستارگان تنها یکی از درگاه‌های پراکنده در کهکشان‌های مختلف بود، و بیگانگان فیلم از تنها نژاد هوشمندی که با فرهنگ‌های باستانی زمین در تماس بودند، فاصله داشتند.
همانطور که در جریان رویدادها مشخص شد، تقریباً تمام سیستم‌های اسطوره‌ای اصلی بشریت در نتیجه تماس با یک یا چند تمدن بیگانه دیگر پدید آمدند. و در اسپین آف Stargate: Atlantis، مردم یک گروه اکتشافی به کهکشان پگاسوس فرستادند، به این امید که بقایای یک نژاد باستانی را کشف کنند که زمانی بر فناوری سفرهای بین ستاره‌ای تسلط داشتند.
رایت و گلاسنر پس از بازی موفق با مفاهیم فیلم (اگرچه دولین مدت‌ها در مورد پروژه بی‌اعتنا بود و به دلایل قانونی به عنوان سازنده سریال حذف شده بود)، یکی از ماندگارترین فن‌های ربع قرن گذشته را خلق کردند. علیرغم این واقعیت که نویسندگان سریال تغییراتی در جزئیات طرح ایجاد کردند و برخی از شخصیت‌های فیلم را بازسازی کردند، SG-1 در دهه 2000 به یک ژانر محبوب در تلویزیون تبدیل شد و بقایای محبوبیت آن تا دهه 2010 ادامه یافت. همین بس که این سریال 6 جایزه Saturn را دریافت کرد که یکی از معتبرترین جوایز در زمینه علمی تخیلی و فانتزی است (و تعداد جوایز و نامزدی جوایز دیگری مانند امی یا هوگو).
میراث فیلم Stargate چیست؟
تخیل غنی دولین و امریش در فیلم کالت دروازه ستارگان به عنوان یکی از درخشان ترین نمونه‌های یک محیط اصلی در یک فیلم پرفروش در تاریخ ثبت شده است و همچنین باعث ایجاد یک پروژه بسیار محبوب در بین طرفداران آثار علمی تخیلی شده که چهره این ژانر در تلویزیون را برای دوره‌ای تحت تاثیر خود قرار دادند. با گذشت چندین سال اما، دنیای Stargate تنها به فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی محدود نمی‌شود.
در دهه 1990، در بحبوحه موفقیت فیلم و راه اندازی این مجموعه، نویسنده بیل مک کی، با تکیه بر یادداشت‌های ابتدایی امریش، مجموعه‌ای متشکل از پنج رمان نوشت که داستان سفر مردم از طریق پورتال فضایی را ادامه می‌داد. در همان زمان یک بازی ویدیویی برای کنسول‌های آن دوره تولید شد و البته کمیک‌های متعددی نیز بر این اساس منتشر شد. و در سال‌های اخیر، گفتگوها در مورد آماده سازی راه اندازی مجدد این فرنچایز از سر گرفته شده است. بنابراین داستان قدیمی در مورد خدایان کیهانی ممکن است بزودی تجسم جدیدی در قاب سینما دریافت کند.
