آیا می‌توان به حافظه اعتماد کرد؟
راهنماتو-نویسنده ژاپنی هاروکی موراکامی جمله‌ای درباره حافظه با این مضمون دارد که «حافظه خائن است.» با این اوصاف حافظه ما تا چه اندازه انعطاف‌پذیر و قابل تغییر است؟
به گزارش راهنماتو، تحقیقات بسیار زیاد نشان می‌دهند که خاطرات ما تصاویر هک‌شده ثابتی از رویدادهای گذشته نیستند بلکه تقریبا بازسازیِ تجربه‌های ما هستند. آنچه به یاد می‌آوریم مدام توسط اطلاعات تازه و انواعی از عوامل که روی چیستی و چگونگی یادآوری‌مان اثر می‌گذارند، در حال تغییر شکل دادن است. در اینجا برخی عواملی که روی حافظه اثر می‌گذارد را با شما در میان می‌گذاریم:
رسانه و رویدادهای خارجی
رسانه‌ها و اتفاقات خارجی می‌توانند به آرامی در حافظه ما نفوذ کنند و بانک خاطرات ما را بازسازی کنند. گزارش‌های خبری، رسانه‌های اجتماعی و حتی گفت‌وگوهای معمولی می‌توانند روی خاطرات ما اثر بگذارند و مرز بین تجربه و اطلاعات دست‌دوم را از بین ببرند. مثلا، بعد از حمله 11سپتامبر به برج‌های تجاری آمریکا، افراد آنقدر در معرض تصاویر هواپیمای دومی که به برج تجارت جهانی برخورد کرد قرار گرفتند که بسیاری این خاطره را با جزییات به نحوی به یاد می‌آورند که گویی خودشان شاهد زنده این رخداد بوده‌اند. این پدیده که به نام خاطرات عکس ][flashbulb شناخته می‌شود، بیانگر آن است که چطور تکرار رسانه‌ای می‌تواند خاطرات ما را مختل کند.
تخیل
تخیل یکی دیگر از متهمانی است که خاطرات ما را مختل می‌کند. ذهن ما گرایش به پر کردن فواصل خاطرات از طریق جزییات خیالی یا مفروض دارد و این جزییات را با رخدادهای گذشته که دوست داشتیم رخ دهد یا تصور می‌کردیم که رخ داده است، در هم می‌آمیزد. مثلا اگر در دعوایی در گذشته خودتان را فردی بزرگوار تصور کرده باشید، ممکن است باور کنید که خیلی بزرگوارانه رفتار کرده‌اید، این درحالیست که اینطور نبوده است. آیا واقعا در آن درگیری آنقدری که الان تصور می‌کنید مهربان بودید؟
عواطف
عواطف روی آنچه از گذشته به خاطر می‌آوریم اثر می‌گذارند. رویدادهایی که عواطف و احساسات آن‌ها را تقویت کرده‌اند بسیار شفاف‌تر به خاطر آورده می‌شوند و علتش آن است که هورمون‌های استرس شکل‌گیری حافظه را تقویت می‌کند و احساسات منفی گرایش دارند که جای احساسات مثبت را بگیرند و جانشین آن‌ها بشوند. این امر خاطرات ما را مخدوش می‌کند و باعث می‌شود که ابعاد احساسی یک رویداد پررنگ جلوه کند و ابعاد مثبت آن محو شود. مثلا تعطیلات خانوادگی ممکن است به دلیل کشمکش با نوجوانان در طی سفر به خاطر آورده شود تا لحظاتی که آن‌ها در کنار ساحل آرام گرفته بودند.
اثرات اجتماعی
اثرات اجتماعی نیز حافظه ما را تغییر می‌دهند. در تعامل با دوستان و همکاران ما اغلب روایت‌های مشترکی را خلق می‌کنیم تا بتوانیم در گروه جای بگیریم و عضوی از گروه بشویم. نتیجه این امر آن است که خاطرات دیگران جانشین خاطرات خودمان می‌شود. مثلا، اگر دوستی به اشتباه به خاطر بیاورد که چندسال پیش با شما به نمایشگاه کتاب رفته است، شما هم کم‌کم باور می‌کنید که همراه او به نمایشگاه رفته‌اید و خاطرات او را خاطرات خودتان می‌دانید، هرچند که هرگز حقیقتا چنین اتفاقی رخ نداده است.
ماهیت تغییر‌شکل‌یابنده خاطرات شبیه بازی قدیمی درگوشی حرف زدن است. هر بار که عبارت نجوا‌شده در گوش نفر بعدی تکرار می‌شود، تغییر شکل و جهش پیدا می‌کند زیرا هر بازیکنی عبارتی که تصور می‌کند شنیده را به عبارت قبلی اضافه می‌کند و تفسیرها و سوگیری‌های خودش را به عبارت القا می‌کند. درنهایت، داستانی که می‌شنویم هیچ شباهتی به اصل داستان ندارد. به طور مشابه، هر چه بیش‌تر یک خاطره قدیمی را در ذهن نشخوار می‌کنید، تمایز قایل شدن بین جزییات اصلی و آن‌هایی که جدیدا به آن خاطره افزوده‌اید، سخت می‌شود.
4تمرین ساده برای حفظ خاطرات
بپذیرید که ماهیت خاطره مانند آفتاب‌پرست در حال تغییر است
وقتی بپذیرید که خاطرات‌تان دائما در حال تغییر شکل دادن هستند، پذیرش اختلاف‌نظرها بر سر رویدادهای گذشته آسان‌تر می‌شود. این امر باعث می‌شود که آزادانه‌تر و با جر وبحث‌های کم‌تر درباره خاطراتی که بر سر آن‌ها با دیگران اختلاف‌نظر دارید، برخورد کنید.
به ثبت رویدادهای زندگی‌تان بپردازید
خاطره‌نویسی، ثبت ویدیو و عکس همگی کمک می‌کنند که خاطرات را با جزییات و دقیق حفظ کنید. سندنگاری ابزاری کاربردی برای حفظ تاریخچه فردی است.
جدول زمانی داشته باشید
ما تصور می‌کنیم که همیشه جزییات تجربه‌های زندگی‌مان، از بزرگ و کوچک، را به خاطر می‌آوریم اما در واقعیت اینطور نیست. جدول زمانی یک مرجع عملی است که می‌توانید هر زمانی خاطرات‌تان در حال محو شدن بود به آن مراجعه کنید.
خاطرات را را زنده کنید
به اشتراک‌گذاری داستان‌های قدیمی با اعضای خانواده و دوستان که در آن خاطره با شما سهیم بوده‌اند می‌تواند در به خاطر آوردن جزییات کمک‌تان کند. و البته این کار یک مزیت افزوده نیز دارد و آن اینکه تحقیقات نشان می‌دهند زنده کردن خاطرات خوشایند و شاد، شادی فرد را تقویت می‌کند.
عاطفه رضوان نیا
