آفت دهان؛ نشانه‌ها، علل و راه‌های درمان آن
فرارو- بسیاری از ما احتمالا برای یک بار در طول زندگی‌مان با عارضه ناراحت کننده آفت دهان درگیر شده‌ایم و با عوارض دردناک و آزار دهنده آن دست و پنجه نرم کرده‌ایم. این عارضه معمولا دهان، لثه و حتی زبان را متأثر می‌کند و برای چند روز فعالیت‌های روزانه فرد مبتلا ازجمله خوردن و آشامیدن را دچار مشکل می‌کند. آفت دهان هرچند که عارضه‌ای مسری به شمار نمی‌رود، می‌تواند بسیاری از افراد را در هر سن و جنسی متأثر کند. آمار‌ها نشان می‌دهد که افراد بین ۱۰ تا ۴۰ سال و بانوان بیشتر از دیگران به آفت دهان مبتلا می‌شوند.
آفت دهان دقیقاً چه نوع عارضه‌ای است و به چه دلیل رخ می‌دهد؟ آفت دهان چه انواعی دارد و چه عوارضی را برای فرد مبتلا به دنبال دارد؟ آفت دهان را چگونه می‌توان درمان کرد و آیا درمان‌های خانگی و طبیعی برای این عارضه وجود دارد؟ اگر شما نیز به دنبال پاسخ این سوالات هستید، با ما همراه شوید تا اطلاعات مفیدی را درباره آفت دهان و راه‌های درمان آن در اختیار شما قرار بدهیم.
آفت دهان چیست؟
آفت دهان (Aphthous stomatitis) یکی از شایع‌ترین عارضه‌ها و بیماری‌های دهانی است که در تمام سنین امکان ابتلا به آن وجود دارد؛ اما براساس آمار‌ها می‌توان گفت که این عارضه کودکان، جوانان (تا ۴۰ سالگی) و بانوان را بیش از دیگران تحت تأثیر قرار می‌دهد. در واقع آفت دهانی یکی از رایج‌ترین انواع ضایعات دهان است که حدود ۲۰ درصد از افراد در سطح جهان را درگیر می‌کند. زخم‌های آفتی دهان از انواع متداول زخم‌هایی هستند که به طور معمول در غشا‌های مخاطی حفره دهان ایجاد می‌شوند. زخم‌های آفتی به طور کلی کروی شکل هستند و در نواحی نرم دهان مانند داخل لب‌ها، گونه‌ها یا زیر زبان ایجاد می‌شوند. این نوع آفت‌ها خوش خیم و غیرمسری هستند و به صورت زخم‌های تکی یا خوشه‌ای ظاهر می‌شوند.
در بیشتر موارد زخم‌های آفتی عود می‌کنند و هر دوره به طور معمول بین ۷ تا ۱۰ روز ادامه دارد. نکته قابل توجه در مورد آفت دهان این است که زخم‌های آفتی شایع‌ترین نوع زخم دهان است؛ اما تنها نوع زخم دهان نیست. آفت دهان واگیردار نیست و بعد از یک هفته خود به خود درمان می‌شود؛ ولی گاه آنقدر این بیماری دردناک می‌شود و فرد را هنگام غذا خوردن دچار مشکل می‌کند که اصولا افراد برای درمان هرچه زودتر این بیماری تلاش می‌کنند تا از دست آفت خود راحت شوند.
انواع آفت دهان
آفت‌های دهان انواع گوناگونی دارند که در سه طبقه کلی دسته‌بندی می‌شود:
۱. آفت دهان مینور یا کوچک: این‌گونه از آفت‌ها که جزء آفت‌های رایج هستند، به صورت دایره‌های کوچک در داخل بافت داخلی دهان ایجاد می‌شود و مدت زمان درمان آن تقریبا ۱۰ تا ۱۴ روز است. اندازه زخم‌ها در این نوع بسیار کوچک است و به همین دلیل از آن‌ها به عنوان آفت دهانی مینور یاد می‌شود و متاسفانه هر بار ممکن است در دهان چندین افت کوچک ایجاد شود و مشکل را چندین برابر کند. آفت دهان مینور بیشتر اوقات روی لب‌ها و زبان و لثه بروز می‌کند. این نوع آفت ۸۰ درصد موارد ابتلا را شامل می‌شود.
۲. آفت دهان ماژور یا بزرگ: آفت دهان بزرگ در واقع نوع بزرگتر آفت دهان کوچک است که به صورت عمیق و بزرگتر در دهان ایجاد می‌شود و مدت زمان لازم برای درمان آن بسیار طولانی‌تر است. برای درمان آن باید به متخصص دندانپزشک بیماری‌های دهان مراجعه کنید. محل بروز این نوع آفت‌ها در اطراف لوزه‌هاست و بیمار در این شرایط درد زیادی را در ناحیه گلو تحمل می‌کند، به‌ویژه هنگام خوردن غذا درد چندین برابر می‌شود. این نوع آفت نیز حدود ۱۰ درصد موارد ابتلا را شامل می‌شود.
۳. آفت‌های تبخالی شکل (هرپتی فرم): این نوع از آفت دهان بیشتر در گروه سنی بزرگ‌سالان رخ می‌دهد. این نوع از آفت به شکلی ریز؛ ولی در دسته‌های بزرگ ایجاد می‌شود. آفت‌های تبخالی، دردناک با فواصل عود کم و تقریبا به طور مداوم وجود دارند. این فرم با ایجاد تاول‌های ریز شروع می‌شود که سریع به زخم‌های کوچک (۲ میلی‌متری) تبدیل خواهند شد. زخم‌ها بزرگتر می‌شوند و به یکدیگر می‌پیوندند؛ سپس ۱۰ روز یا بیشتر طول می‌کشد تا بهبود یابند. این نوع آفت نیز حدود ۱۰ درصد موارد ابتلا را شامل می‌شود.
علائم آفت دهان چیست؟
بسیاری از اوقات آفت‌های دهان دایره‌ای یا بیضی شکل هستند و یک مرکز سفید یا زرد و حاشیه‌ای قرمز رنگ و ملتهب دارند. آفت‌ها داخل دهان یا در زیر زبان، داخل گونه‌ها یا لب‌های شما، بالای لثه‌ها و یا در کام نرم تشکیل می‌شوند. ممکن است یک یا دو روز قبل از ظاهر شدن آفت احساس گزگز یا سوزش داشته باشید. همان‌گونه که اشاره شد، سه گونه آفت دهان وجود دارد که هر کدام می‌توانند علائم مختلفی را بروز بدهند، به همین دلیل در اینجا علائم آفت دهان را براساس نوع آفت ذکر خواهیم کرد:
۱. علائم آفت دهان مینور یا کوچک
ــ این نوع آفت‌ها شیوع بیشتری دارند.
ــ معمولا کوچک هستند.
ــ بیضی شکل و دارای لبه قرمز هستند.
ــ طی یک تا دو هفته بدون ایجاد جای زخم بهبود می‌یابند.
۲. علائم آفت دهان ماژور یا بزرگ
ــ آفت‌های ماژور کمتر رایج هستند.
ــ بزرگتر و عمیق‌تر از آفت‌های مینور هستند.
ــ معمولا گرد و دارای مرز‌های مشخص هستند؛ اما ممکن است در صورت بزرگ بودن بیش از حد لبه‌های نامنظم داشته باشند.
ــ می‌توانند بسیار دردناک باشند.
ــ ممکن است شش هفته طول بکشد تا درمان شوند و می‌توانند جای زخم گسترده‌ای را باقی بگذارند.
۳. علائم آفت‌های تبخالی شکل (هرپتی فرم)
ــ اندازه کوچکی دارند.
ــ معمولا در خوشه‌های ۱۰ تا ۱۰۰ تایی رخ می‌دهند؛ اما ممکن است به صورت یک زخم ادغام شده ظاهر شوند.
ــ لبه‌های نامنظم دارند.
ــ پس از یک تا دو هفته بدون ایجاد جای زخم درمان می‌شوند.
دلایل ایجاد آفت دهان چیست؟
علت دقیق زخم‌های آفتی دهان به طور دقیق مشخص نیست؛ با این حال طبق تحقیقات به عمل آمده، این نوع زخم توسط یک یا ترکیبی از عوامل خارجی ایجاد می‌شود. همچنین ممکن است تا حدی ژنتیکی باشد؛ چراکه در ۴۰ درصد افرادی که زخم‌های آفتی را تجربه می‌کنند، سابقه خانوادگی این بیماری وجود دارد. آفت لثه و دهان از هر پنج نفر روی یک نفر تأثیر گذاشته و معمولاً در سنین ۱۰ تا ۱۹ سالگی ظاهر می‌شوند. از محرک‌های احتمالی آفت دهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. استرس و نوسانات عاطفی: استرس یکی از دلایل عمده زخم‌های دهان است. اگرچه استرس به طور مستقیم باعث زخم‌های دهان نمی‌شود، احتمال بروز آن‌ها را افزایش می‌دهد و می‌تواند روند بهبود آن‌ها را تحت تأثیر قرار بدهد.
۲. آسیب جزئی در داخل دهان: برای مثال در اثر بریدگی، سوختگی یا گزش هنگام غذا خوردن، عمل‌های دندانپزشکی، مسواک زدن خشن یا پروتز‌های نامناسب دندان.
۳. حساسیت به سدیم لوریل سولفات: ماده موجود در برخی از خمیر دندان‌ها و دهان‌شویه‌هاست و این ماده به عنوان یک عامل ایجاد زخم ثابت نشده است؛ اما ممکن است مدت زمان لازم برای بهبود زخم را طولانی‌تر کند.
۴. تاثیر غذا‌ها و نوشیدنی‌های خاص: از جمله قهوه، شکلات، تخم مرغ، پنیر؛ همچنین غذا‌های اسیدی یا ادویه‌دار.
۵. کمبود برخی ویتامین‌ها یا مواد معدنی: از جمله روی، B-۱۲ و آهن که ممکن است با کم خونی همراه باشد.
۶. عوامل ژنتیکی و سابقه زخم دهانی در اعضای خانواده.
۷. واکنش آلرژیک به باکتری‌های داخل دهان.
۸. استفاده از دخانیات یا ترک آن.
۹. تغییرات هورمونی در زمان بارداری.
۱۰. سیستم ایمنی ضعیف.
برخی از دارو‌ها نیز ممکن است در ایجاد آفت لثه و دهان تاثیرگذار باشند. از جمله این دارو‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. نیکوراندیل: دارویی که برای درمان آنژین قلب استفاده می‌شود.
۲. ایبوپروفن و سایر دارو‌های ضد التهابی.
۳. دارو‌هایی مانند آسپیرین: به‌ویژه اگر به جای بلعیدن در دهان حل شوند.
۴. مواد مخدر: مانند کوکائین.
آفت دهان چه عوارضی دارد؟
در صورتی که آفت دهان بعد از مدت چند هفته درمان نشود، ممکن است عوارض زیر را نیز به همراه داشته باشد:
ــ تب
ــ سلولیت (تورم در ناحیه داخلی دهان)
ــ بدن درد و خستگی
ــ پخش شدن زخم‌ها در بیرون دهان
ــ ناراحتی یا درد هنگام صحبت کردن، مسواک زدن یا خوردن غذا.
در صورتی که آفت‌های دهانی باعث بروز درد‌های غیر قابل تحمل شدند و زندگی‌تان را مختل کردند و شما به سراغ درمان رفته‌اید و درمان‌ها نیز جواب‌گو و بهبود دهنده درد نبوده است، بهتر است برای درمان با پزشک متخصص در تماس باشید؛ زیرا عفونت‌های باکتریایی ممکن است در بدن پخش شوند و مشکلات جدی را به همراه داشته باشند. درمان و توقف هرچه سریع‌تر در رشد باکتری اهمیت بسیار زیادی دارد.
درمان‌های پزشکی آفت دهان
اگر زخم باعث درد و ناراحتی شود، پزشک دارویی را برای تسکین علائم تجویز می‌کند. این دارو‌ها برای درمان زخم‌ها را می‌توان بدون نسخه از داروخانه تهیه کرد؛ اما بهتر است همیشه و در تمام موارد دارویی که مصرف می‌کنیم، با تجویز پزشک باشد. برخی از شایع‌ترین درمان‌های پزشکی آفت دهان عبارتاند از:
۱. مسکن‌ها: در صورتی که زخم دهان دردناک باشد، پزشک داروی مسکن تجویز می‌کند که باید به طور مستقیم روی زخم استفاده شود. داروی بنزیدامین یکی از این داروهاست که باید به صورت دهان‌شویه یا اسپری مورد استفاده قرار بگیرد. نوع دهان شویه بنزیدامین برای اولین بار موجب سوزش می‌شود؛ اما استفاده مکرر از آن این سوزش را برطرف خواهد کرد. اگر این سوزش ادامه یافت، با مسئول داروخانه یا پزشک خود مشورت کنید.
۲. کورتیکواستروئید: کورتیکواستروئید باعث کاهش التهاب (تورم) می‌شود و این ماده در دارو‌های زخم دهان برای کاهش التهاب وجود دارد. کاهش التهاب زخم‌ها باعث درد کمتر آن‌ها می‌شود. به محض تشکیل زخم‌های دهان بهتر است از داروی کورتیکواستروئید استفاده کنید. این درمان احتمال بروز آفت‌های جدید در دهان را در هر زمانی پس از درمان کاهش نخواهند داد.
۳. دهان‌شویه‌های کلرهگزیدین: دهان‌شویه‌ها حاوی عناصری هستند که به درمان آفت زبان و دهان کمک می‌کنند. این دهان‌شویه‌ها دارای داروی بی‌حسی موضعی، آنتی بیوتیک و آنتی هیستامین هستند.
۴. بی‌حس کننده‌های موضعی: قبل از خوردن و آشامیدن داروی بی‌حسی به محل آفت تزریق می‌شود تا از درد بیشتر جلوگیری کند. از نمونه‌های این دارو لیدوکائین است.
۵. ویتامین‌های مکمل و دارو‌های سرکوب کننده سیستم ایمنی: کمبود ویتامین‌های ضروری مانند ویتامین ب ۱۲، آهن و فولیک اسید در افراد باعث ایجاد آفت می‌شود؛ در نتیجه این دارو‌ها برای درمان تزریق می‌شوند. در صورت بروز آفت‌های دهانی شدید و دردناک دارو‌های سرکوب کننده سیستم ایمنی تجویز می‌شوند.
۶. درمان هورمونی: درمان هورمونی برای زنانی تجویز می‌شود که در زمان‌های مشخصی در چرخه قاعدگی خود دچار آفت دهانی می‌شوند. از دارو‌های خوراکی جلوگیری از بارداری برای این منظور استفاده می‌شود.
درمان‌های خانگی و طبیعی آفت دهان
اگرچه آفت دهان پس چند روز خود به خود رفع می‌شود و از بین می‌رود؛ اما حتی کوچکترین آفت‌ها نیز می‌توانند آزار دهنده باشند. با این حال همیشه درمان‌های طبیعی و خانگی ساده‌ای وجود دارند که می‌توانند آزار دهندگی این عارضه را کاهش بدهند و درمان را تسریع کنند. در اینجا شما با چند روش خانگی ساده و طبیعی برای درمان آفت دهان آشنا خواهید شد:
۱. آب‌نمک: این محلول ساده و در دسترس که بسیار پرکاربرد است، برای بهبود آفت دهان هم می‌تواند بسیار مؤثر باشد. ۳۰ ثانیه شستشوی دهان با محلول آب نمک با بالابردن غلظت کلرید سدیم و جمع‌کردن آب غشاء اطراف آفت دهان به بهبود آبسه‌ها و زخم‌های بازی مثل آفت دهان کمک می‌کند.
۲. جوش‌شیرین: از آنجا که جوش شیرین ماده‌ای قلیایی است، اسید‌هایی را که باعث ایجاد درد و سوزش در هنگام آفت دهان می‌شوند، خنثی می‌کند. از طرفی جوش‌شیرین با از بین بردن باکتری‌ها موجب بهبود سریع‌تر آفت دهان می‌شود. یک قاشق چای‌خوری جوش شیرین را در نصف لیوان آب گرم حل کنید و دهان‌تان را با این محلول بشویید.
۳. آب اکسیژنه: هرچند نام آب اکسیژنه و به‌کار بردن آن در محیط دهان ممکن است شما را بترساند، اگر آب اکسیژنه و آب را با هم مخلوط کنید و با یک گوش‌پاک‌کن این محلول را روی آفت دهان بمالید، بسیار مفید است. اگر ۱/۴فنجان آب‌اکسیژنه، ۱/۴فنجان آب، ۱قاشق چای‌خوری جوش‌شیرین و نمک را با هم مخلوط کنید، محلولی که به‌دست می‌آید، یک دهان‌شویه‌ی قوی‌تر برای بهبود آفت دهان خواهد بود. دقت کنید که تا یک ساعت بعد از استفاده از این محلول برای آنکه جواب بهتری بگیرید؛ همچنین مشکلی نداشته باشید، چیزی نخورید و ننوشید.
۴. سرکه سیب: سرکه سیب و آب گرم را با هم مخلوط کنید و از آن به‌عنوان یک دهان‌شویه روزانه برای ناپدید شدن آفت دهان استفاده کنید. سرکه سیب حاوی اسید استیک است که می‌تواند باکتری‌های خطرناک و بد را از بین ببرد و درعین‌حال رشد باکتری‌های مفید و خوب را افزایش بدهد. این دهان‌شویه‌ی کاملا دردسترس به‌عنوان یک آنتی‌بیوتیک طبیعی می‌تواند برای آفت دهان بسیار پرکاربرد باشد.
۵. ماست: مصرف ماست پروبیوتیک با کیفیت برای آفت دهان بسیار مفید است. پروبیوتیک مانند یک صافی عمل می‌کند و فقط به باکتری‌های مناسب اجازه حضور در دهان را می‌دهد. این‌کار باعث آرام‌تر شدن زخم و بهبود آفت دهان می‌شود. از‌طرفی نرمی و خنکی ماست به کمتر شدن درد ناشی از آفت کمک می‌کند.
۶. یخ: وقتی دچار آفت دهان می‌شوید، مکیدن مکعب‌های کوچک یخ باعث تسکین و کاهش سوزش و التهاب زخم می‌شود. سردی یخ جریان خون‌رسانی به آفت دهان را کاهش می‌دهد؛ در نتیجه درد و تورم آفت هم کمتر می‌شود.
۷. شیرین بیان: مطالعات نشان می‌دهند افرادی که دچار آفت دهان بودند و روزی ۴بار از دهان‌شویه شیرین بیان استفاده کرده‌اند، درد کمتری را تجربه می‌کنند. تقریبا بین ۵۰ تا ۷۵ درصد این افراد همان روز اول علائم بهبودی را مشاهده کرده‌اند و طی سه روز بعد تقریبا بهبود کامل یافته‌اند. برای تهیه این دهان‌شویه نصف قاشق چای‌خوری عصاره شیرین بیان را با ۱/۴ فنجان آب گرم مخلوط کنید و ۴ مرتبه در روز دهان‌تان را با این دهان‌شویه بشویید. خوردن یک تا دو عدد قرص شیرین بیان ۲۰۰ میلی‌گرمی در روز به کاهش درد کمک می‌کند. از چای کیسه‌ای شیرین بیان که در بازار موجود است، استفاده کنید. اگر یک چای کیسه‌ای شیرین بیان را ۱۰ دقیقه روی آفت دهان قرار بدهید، حتما نتیجه مثبتی خواهید گرفت.
۸. چای: یکی از بهترین گیاهانی که می‌توانید برای تسکین درد آفت دهان از آن استفاده کنید، چای سیاه است. پس اگر دچار آفت دهان شدید، چای کیسه‌ای را مستقیم روی آفت دهان قرار بدهید تا دردتان آرام شود. می‌توانید چای سرد شده را نیز به‌عنوان دهان‌شویه غرغره کنید. «تانن» موجود در چای تأثیر مثبتی برای التیام آفت دهان دارد.
۹. مریم گلی: مریم گلی گیاهی است که ویروس و باکتری‌ها را می‌کشد و التهاب را کم می‌کند. دو قاشق چای‌خوری مریم‌گلیِ خشک را در یک فنجان آب‌جوش خیس کنید و بگذارید سرد شود. از این محلول می‌توانید به‌عنوان دهان‌شویه ۲تا ۳ بار در روز استفاده کنید. حواس‌تان باشد محلول آفت به‌خوبی دهان را شستشو بدهد.
۱۰. آلوئه‌ورا: از آنجا که ماده ژله‌ای درون برگ‌های آلوئه‌ورا به تسکین درد و بهبود زخم‌ها کمک می‌کند، گیاه کمک‌های اولیه شناخته می‌شود. با یک گوش‌پاک‌کن آفت دهان و محیط اطراف آن را خشک کنید؛ سپس برگ آلوئه‌ورا را برش بدهید و ژل آلوئه‌ورا را مستقیم روی آفت دهان بگذارید. هر چند بار که لازم است، این کار را تکرار کنید.
۱۱. روغن نارگیل: روغن نارگیل خواص ضد میکروبی و ضد التهابی دارد و مورد علاقه بسیاری از مردم است. روغن نارگیل را در یک ظرف کوچک آماده کنید و با یک گوش پاک کن آن را مستقیم روی آفت‌ها قرار بدهید.
۱۲. بابونه: خواص بابونه فقط شامل رفع مشکلات گوارشی نمی‌شود. چای بابونه بهترین درمان برای کاهش التهاب در زودترین زمان ممکن است. برای درمان گیاهی آفت دهان یک کیسه چای بابونه را درون یک فنجان آب داغ قرار بدهید و صبر کنید تا کیسه چای دم بکشد. وقتی چای کمی سرد شد، آن را داخل دهان بگردانید تا بتواند با آفت‌ها تماس پیدا کند و درد ناشی از آن را تسکین بدهد.
