اکتشاف رازهای عرفانی: دریچه‌ای به اعمال متبرک چله کلیمیه و رموز شب و روز ماه ذی‌القعده – گنجینه‌ای از مجله تصویر زندگی.
چله کلیمیه چیست؟
در بین چله‌های مختلف، یک مورد خاص و مهم وجود دارد، به نام «چله کلیمیه» که از اولین روز ماه ذی القعده آغاز می‌شود.
حضرت آیت الله جوادی آملی درباره این اربعین می‌فرماید: «از اول ذی القعده تا دهم ذی حجّه که اربعین موسای کلیم است، این یک فصل مناسبی است؛ بهار این کار است. این اربعین گیری، این چله نشینی همین است! وجود مبارک موسای کلیم ۴۰ شبانه روز مهمان خدا بود. فرمود: و واعدنا موسی ثلاثین لیلهً فاتممناها بعشر فتمّ میقات ربّه اربعین لیله. به او وعده دیدار و ملاقات خصوصی دادیم؛ آمد به دیدار ما. اوّل ۳۰ شب بود؛ بعد ۱۰ شب اضافه کردیم، راهش باز بود؛ جمعاً شد ۴۰ شب.»
باید توجه داشت که به قول فرمایش حضرت آیت الله جوادی آملی، انسان در طول سال هر زمانی که بخواهد می‌تواند چله بگیرد، اما بهار چله، این ۴۰ شب است، یعنی از اوّل ذی القعده تا دهم ذیحجّه. انجام چله هم آداب خاصی دارد، لازم است انسان مراقبت‌هایی را داشته باشد، به طور مثال مواظب دهانش باشد که غذای بد وارد دهانش نشود، مواظب زبانش باشد که حرف بد نزند، مواظب گوشش باشد که حرف بد نشنود و مواظب چشمش باشد که نگاه بد نکند؛ آنوقت سایر کارها خوب است.
چِلّه موسویه
چِلّه کَلیمیه یا چِلّه موسویه خلوت و عبادت چهل روز، از اول ماه ذی‌القعده تا دهم ماه ذی‌الحجه و دارای آداب ویژه‌ای است. برخی عارفان و فرقه‌ها با استناد به چهل شب وعده خداوند با حضرت موسی(ع) چله‌گیری در این ایام را سفارش کرده‌اند. گفته شده معروف‌ترین چله‌نشینی در نزد صوفیه، چله موسویه است.
برای چله‌گیران دستورات و سفارشاتی داده شده است، از جمله: محاسبه نسبت به اعمال گذشته پیش از ورود به ماه ذی‌القعده، مراقبه، توجه به خداوند در اعمال روزانه و پرهیز از گناه، عزلت و دوری از گناه‌کاران و اهل دنیا. در دیدگاه فقیهانی چون لطف‌الله صافی گلپایگانی از مراجع تقلید ریاضت چله‌نشینی روشی ساختگی و غیر‌شرعی است.
اهمیت
چهل روز خلوت و عبادت، از اول ماه ذی‌القعده تا دهم ماه ذی‌الحجه را چله کلیمیه نامیده و آداب و اعمال ویژه‌ای برای آن بیان کرده‌اند. چله موسویه، اربعین کلیمی و اربعین موسوی نیز نام‌های دیگر این چهل روز است. برخی عارفان و فرقه‌ها با استناد به چهل شب وعده خداوند با حضرت موسی(ع)، گرفتن چله کلیمیه را به مریدان و پیروانشان سفارش کرده‌اند.
عبدالله جوادی آملی، مفسر قرآن چله کلیمی را از دستورات رسمی و نوآوری‌های دین اسلام دانسته و حسن حسن‌زاده آملی و سید محمدحسین حسینی طهرانی بعضی افراد را در سیر و سلوک بدان توصیه کرده‌اند. گفته شده معروف‌ترین چله‌نشینی در نزد صوفیه، چله موسویه است. البته گفته شده این چله در دین یهود وجود ندارد و ارتباطی میان یهودیان با آن نیست.
گفته شده این چهل روز بنا‌بر آیه ۱۴۲ سوره اعراف و برخی احادیث شیعه زمان مناجات و خلوت حضرت موسای کلیم با خدا بوده و بدان جهت اربعین موسوی و کلیمی نامیده شده است.به گفته عبدالله جوادی آملی حضرت موسی در این چله، خواب و غذا نداشته و مشغول مناجات با خدا در کوه طور بوده است. او معتقد است که در اثر چله کلیمیه، تورات و وحی الهی نصیب حضرت موسی(ع) شد.
آداب چله موسوی
عارفان و اساتید اخلاق در این چله برای شاگردان و چله‌گیران دستورات و سفارشاتی داشته‌اند، از جمله:
محاسبه نسبت به اعمال گذشته پیش از ورود به ماه ذی‌القعده
مراقبه، توجه به خداوند در اعمال روزانه و پرهیز از گناه
عزلت و دوری از گناه‌کاران و اهل دنیا
انجام اعمال و خواندن دعاهای مخصوص این مدت طبق آنچه در کتاب مفاتیح‌الجنان آمده است، مانند غسل و نماز یکشنبه‌های ماه ذی قعده، اعمال شب و روز دحو الارض و روز عرفه، روزه نه روز اول ماه ذی‌الحجه و نماز دهه اول ماه ذی الحجه
اعتبار فقهی
ناصر مکارم شیرازی در پاسخ به سوالی درباره احکام شرعی چله کلیمیه، خودسازی و تهذیب نفس در چارچوب شرع را در هر زمانی مطلوب دانسته است. از نظر برخی مجتهدان مانند محمد‌جواد فاضل لنکرانی، اگر چله‌نشینی و چله کلیمیه به‌معنای خلوت و نشستن در خانه و صرفا مشغول شدن به عبادت باشد، مردود و مربوط به عارفان و صوفیه است. چنان‌که به گفته لطف‌الله صافی گلپایگانی از مراجع تقلید نیز ریاضت چله‌نشینی روشی ساختگی و غیر‌شرعی است. پژوهش‌گر دیگری نیز تصریح کرده است که هر چند این چهل روز زمان مناسبی برای عبادت است ولی انتساب چله کلیمیه و استحبابش به شریعت دلیلی ندارد.به باور محمد‌حسن وکیلی، نویسنده کتاب صراط مستقیم اگر‌چه مجموع این چله دارای پشتوانه حدیثی خاصی نیست، ولی تجربه بزرگان معرفت، شهرت اربعین کلیمی و موسوی در نزد ایشان و اشاره برخی روایات به خصوصیت این ایام نشانگر شرافت آن می‌باشد.
اعمال ویژه روز و شب ماه ذی‌القعده
ماه ذی القعده از ماه‌های حرام است که سه روز روزه‌داری متوالی از جمله عبادت‌های توصیه شده در این ماه است.
ماه «ذیقعده الحرام» از ماه‌های حرام است که حق تعالی در قرآن مجید ذکر فرموده و سید بن طاوس روایتی نقل کرده که «ذی القعده در وقت شدت و در سختی‌ها، محل اجابت دعا است». پیغمبر (ص) نیز در خصوص این ماه فرموده‌اند: هر کس در ماه حرام سه روز پنجشنبه و جمعه و شنبه را روزه بگیرد، خداوند برای او عبادت یک سال را بنویسد. شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان در خصوص اعمال این ماه چنین ذکر کرده است:
فضیلت نماز روز یکشنبه این ماه:
در روز یکشنبه این ماه نمازی با فضیلت بسیار از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت شده که مجملش آن است که هر که آن را بجا آورد، توبهاش مقبول و گناهش آمرزیده شود و دشمنان او در روز قیامت از او راضی شوند و با ایمان بمیرد و دینش گرفته نشود و قبرش گشاده و نورانی شود و والدینش از او راضی و مغفرت شامل حال والدین او و ذریه او گردد و توسعه رزق پیدا کند و ملک الموت با او در وقت مردن مدارا کند و به آسانی جان او بیرون شود.
کیفیت نماز روز یکشنبه ماه ذی‌القعده به این شرح است:
در روز یکشنبه غسل کند و وضو بگیرد و چهار رکعت نماز گزارد در هر رکعت حمد یک مرتبه و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سه مرتبه و معوذتین یک مرتبه، (پس از اتمام نماز) هفتاد مرتبه استغفار کند و پس از اتمام استغفار، بگوید لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ سپس بگوید:
یا عَزِیزُ یا غَفَّارُ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ ذُنُوبَ جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّهُ لَا یغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ. ظاهر آن است که این استغفار مذکور و دعای بعد را بعد از نماز باید بجا آورد.
سه روز متوالی روزه‌داری:
روایت شده که هر که در یکی از ماه‌های حرام سه روز متوالی که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه بدارد، ثواب نهصد سال عبادت برای او نوشته شود
بیان حقیقت استغفار: از امیرالمؤمنین علی (ع) روایت شده است که گوینده‌ای در محضر آن حضرت گفت: اَستَغفِرُ الله. حضرت به او فرمود: مادرت بر تو بگرید آیا می‌دانی استغفار چیست؟ استغفار درجه علّیین است و آن نامی است برای شش معنی:
اول: پشیمانی از گذشته.
دوم: عزم بر اینکه به آن گناه رجوع نکند و دیگر آن را انجام ندهد.
سوم: اگر حقّی از مردم بر عهده اوست، ادا کند تا خدا را که ملاقات می‌کند پاک باشد و حقّی از دیگران بر او نمانده باشد.
چهارم: هر واجبی که بر عهده اوست و آن را ضایع ساخته است، حق آن را ادا نماید.
پنجم: بر خود حتم کند گوشتی که از گناه بر تن او روییده است، به وسیله حزن و اندوه، آب شود تا پوست به استخوان بچسبد و بین آنها گوشت تازه بروید.
ششم: به بدن خود اَلَم و سختی طاعت را بچشاند همان طوری که شیرینی گناه و معصیت را چشانیده بود. در این وقت بگوید: اَستَغفِرُ الله (المراقبات ص ۳۶۹))
