ترکیه در سوریه به دنبال چیست؟
به گزارش سلام نو به نقل از نشریه اکونومیست، عربستان سعودی در حال حاضر کمک‌های بشردوستانه به سوریه ارسال می‌کند و پیشنهاد کرده که تأمین‌کننده اصلی نفت سوریه شود. با توجه به توان مالی بیشتر عربستان نسبت به ترکیه، سعودی‌ها امیدوارند که در بازسازی سوریه نقش اصلی ایفا کنند. ترکیه قصد دارد ارتش جدید سوریه را آموزش دهد و تجهیز کند، اما یک مقام هیئت تحریرالشام اشاره کرده که یک کشور دیگر در منطقه پیشنهاد بهتری داده است
اسعد الشیبانی، وزیر خارجه جدید سوریه، در سفرش به ترکیه با چالش‌های حضور نیروهای ترکیه در شمال سوریه مواجه است. ترکیه، که اکنون این مناطق را کنترل می‌کند، در پی تضعیف خودمختاری کردها و حمایت از شورشیان است. همزمان، ترکیه قصد دارد ارتش جدید سوریه را تشکیل داده و بازسازی کشور را رهبری کند. اما روابط پیچیده با اسرائیل، تنش‌های منطقه‌ای و رقابت با عربستان سعودی، موانع قابل توجهی بر سر تحقق اهداف ترکیه هستند.
وقتی اسعد الشیبانی، دانشجوی کارشناسی ارشد سوری، در ماه نوامبر اعلام کرد که باید چند جلسه از کلاس‌هایش را غیبت کند، استادانش ابتدا متعجب شدند. اما چند هفته بعد، او به‌عنوان یکی از اعضای کابینه دولت موقت جدید سوریه در دمشق ظاهر شد. سپس، در ۱۵ ژانویه، الشیبانی به‌عنوان وزیر خارجه جدید سوریه، سفر رسمی خود به ترکیه را آغاز کرد.
افزایش سهام شرکت‌های ترکیه‌ای؛ آیا بازسازی سوریه نزدیک است؟
با توجه به اینکه ترکیه میزبان بیش از سه میلیون پناهنده سوری است، شرایط در سوریه مستقیماً بر این کشور تأثیر می‌گذارد. ترکیه تلاش می‌کند شرایطی را فراهم کند که پناهندگان بتوانند به خانه‌های خود بازگردند. علاوه بر این، هیچ کشور خارجی به اندازه ترکیه در مورد آینده سوریه برنامه‌ریزی نکرده است. آنکارا اهدافی، چون حذف خودمختاری کردها در شمال سوریه، کمک به تشکیل ارتش جدید سوریه و بازسازی نفوذ تاریخی خود را دنبال می‌کند.
در همین حال، مقامات ترکیه ادعای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، مبنی بر اینکه ترکیه در سرنگونی بشار اسد نقش کلیدی ایفا کرده را رد کرده‌اند. با این حال، نشانه‌هایی از نقشی برجسته که ترکیه در سوریه جدید خواهد داشت، به وضوح مشاهده می‌شود. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه پیشنهاد کرده که در تدوین قانون اساسی جدید سوریه کمک کند.
هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه و رئیس دستگاه اطلاعاتی این کشور، از جمله اولین مقامات بلندپایه خارجی بودند که پس از قدرت گرفتن هیئت تحریر الشام به دمشق سفر کردند. تجار ترک نیز خیلی زود وارد میدان شدند؛ به طوری که تنها یک روز پس از ورود شورشیان به دمشق، سهام شرکت‌های بزرگ ساختمانی و سیمانی ترکیه افزایش یافت. همچنین، ترکیش ایرلاینز، شرکت ملی هواپیمایی ترکیه اعلام کرده است که از ۲۳ ژانویه پروازهای خود به سوریه را از سر خواهد گرفت.
ادلب، سایه‌ای از ترکیه در خاک سوریه
پس از حملات گسترده‌ای که رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان علیه شورشیان کرد در شمال سوریه انجام داد، نیروهای ترکیه اکنون بخش‌هایی از این منطقه را تحت کنترل دارند. شورشیان سوری که توسط ترکیه حمایت مالی می‌شوند، در این مناطق مستقر هستند. ترکیه علاوه بر تأمین خدمات اساسی مانند آموزش و بهداشت، به‌طور آشکار از شبه‌دولت هیئت تحریر الشام در استان ادلب حمایت می‌کرد.
در برخی مناطق شمال شرقی ادلب، وضعیت به‌گونه‌ای بود که اگر کسی به خرابی‌های جنگ توجه نکند، ممکن است این مناطق را با بخشی از ترکیه اشتباه بگیرد. فروشگاه‌ها محصولات ترکیه‌ای عرضه می‌کنند، بسیاری از کسب‌وکارها فقط لیر ترکیه را به‌عنوان واحد پول می‌پذیرند و شبکه‌های برق ترکیه برق ۲۴ ساعته به این مناطق می‌رسانند. این در حالی است که در دمشق، مردم تنها چند ساعت در روز به برق دسترسی دارند. گفته می‌شود ترکیه در سال آینده قصد دارد برق شهر حلب را نیز تأمین کند. همچنین در مسیر حرکت به ادلب، رانندگان تاکسی مجبورند سیم‌کارت‌های سوری خود را با سیم‌کارت‌های ترکیه‌ای تعویض کنند، چون سیم‌کارت‌های سوری در آنجا کار نمی‌کنند. با این حال، با وجود تلاش‌های دولت جدید سوریه برای یکپارچه کردن کشور، ادامه اشغال مناطق شمالی توسط ترکیه می‌تواند چالش بزرگی باشد و توجیه آن دشوار.
ترکیه قصد ندارد به‌زودی نیروهایش را از این مناطق خارج کند و دولت جدید سوریه نیز تاکنون چنین درخواستی مطرح نکرده است. در عوض، ترکیه تهدید کرده که حملات جدیدی علیه یگان‌های مدافع خلق آغاز خواهد کرد. ترکیه خواستار خروج نیروهای خارجی یگان مدافع خلق از سوریه و خلع سلاح کامل این گروه است. اما همزمان، هیئت تحریر الشام تلاش دارد با یگان مدافع خلق به توافق برسد و آنها را در ارتش جدید سوریه ادغام کند.
هیئت تحریرالشام تمایل ندارد وارد جنگ با کردها شود. احمد الشرع رهبر این گروه در حال حاضر چهره اصلی قدرت در سوریه، از ترکیه درخواست کرده است که فرصت بدهد تا یگان مدافع خلق در ارتش جدید سوریه ادغام شوند. در این شرایط، ترکیه تحت فشار ایالات متحده از حمله به کردها خودداری کرده، اما این صبر نمی‌تواند بی‌پایان باشد. هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، هشدار داده است: «یا کس دیگری اقدام خواهد کرد یا ما.»
نفوذ ترکیه در برابر عربستان؛ مسیر بازسازی سوریه به کجا می‌رسد؟
اطرافیان احمد الشرع، رهبر هیئت تحریر الشام بیش از هر چیز نگران ارتش ملی سوریه هستند؛ نیرویی تحت حمایت ترکیه که از نظر تعداد نیرو با حدود ۹۰ هزار نفر بر هیئت تحریرالشام پیشی گرفته است. ارتش ملی سوریه در مناطق تحت اشغال ترکیه به نقض گسترده حقوق بشر، از جمله اخاذی و آدم‌ربایی از غیرنظامیان کرد، متهم است. همچنین برخی از اعضای این ارتش در حملاتی علیه علوی‌ها در نزدیکی لاذقیه و حمص مشارکت داشته‌اند.
دولت رجب طیب اردوغان وعده داده که به وضعیت رسیدگی کند. دارین خلیفه، تحلیلگر گروه بین‌المللی بحران معتقد است که این کمک ممکن است به معنای فشار برای انحلال ارتش ملی سوریه و ادغام آن تحت کنترل دمشق باشد. ترکیه می‌تواند حمایت مالی از این ارتش را متوقف کرده و به جای آن بودجه ارتش جدید سوریه را تأمین کند. با این حال، خلیفه بر این باور است که جمع‌آوری گروه‌های مسلح پراکنده در سوریه تحت یک چتر واحد، بدون حمایت ترکیه، تقریباً غیرممکن خواهد بود.
در همین حال، هیئت تحریر الشام خود را وابسته به ترکیه نمی‌داند. احمد الشرع تمایل دارد از منابع مختلف حمایت دریافت کند. عربستان سعودی در حال حاضر کمک‌های بشردوستانه به سوریه ارسال می‌کند و پیشنهاد کرده که تأمین‌کننده اصلی نفت سوریه شود. با توجه به توان مالی بیشتر عربستان نسبت به ترکیه، سعودی‌ها امیدوارند که در بازسازی سوریه نقش اصلی ایفا کنند. ترکیه قصد دارد ارتش جدید سوریه را آموزش دهد و تجهیز کند، اما یک مقام هیئت تحریرالشام اشاره کرده که یک کشور دیگر در منطقه پیشنهاد بهتری داده است. او می‌گوید: «ما از کمک ترکیه سپاسگزاریم، اما نیازی نیست خودمان را به یک اردوگاه محدود کنیم.»
ترکیه در اظهارات رسمی خود بر احترام به حاکمیت سوریه و دولت آن تأکید دارد. با این حال، مشارکت گسترده ترکیه در سوریه باعث نگرانی برخی کشورهای عربی شده است. سعودی‌ها ترکیه را رقیب خود برای رهبری جهان اهل سنت می‌بینند. امارات متحده عربی و مصر نیز از حمایت اردوغان از گروه‌های اسلام‌گرا ناخشنودند. اردوغان، که یک دهه پیش روابطش با جهان عرب به دلیل حمایت از اسلام سیاسی تیره شد، احتمالاً نمی‌خواهد این مسائل دوباره مطرح شوند. در گذشته، نظام بشار اسد از پان‌عربیسم حمایت کرد، اما در نهایت به پایگاه نفوذ ایران در جهان عرب تبدیل شد. همسایگان سوریه تمایلی ندارند که سوریه از نفوذ ایران رها شود، تنها برای اینکه تحت سیطره ترکیه قرار گیرد.
بلندی‌های جولان؛ نقطه اختلاف ترکیه و اسرائیل
ترکیه از حملات اسرائیل که زیرساخت‌های نظامی سوریه را نابود کرد و همچنین از تأیید شهرک‌سازی‌های جدید در بلندی‌های جولان انتقاد کرده است. علاوه بر این، اظهارات گیدئون ساعر، وزیر خارجه اسرائیل، درباره افزایش همکاری با کردهای سوریه نگرانی‌هایی در آنکارا برانگیخته است مبنی بر اینکه اسرائیل از یگان‌های مدافع خلق علیه ترکیه حمایت می‌کند.
در این میان، یک گزارش اسرائیلی هشدار داده که نفوذ رو به رشد ترکیه در سوریه می‌تواند منجر به تقابل شود. احتمال جنگ میان ترکیه یکی از بزرگترین اعضای ناتو و اسرائیل بعید است؛ اما این نشان‌دهنده تنش‌هایی است که ترکیه با آن مواجه است. اگر سوریه جدید موفق به ایجاد ثبات شود، ترکیه بیش از هر کشور دیگری از این وضعیت بهره خواهد برد؛ اما اگر هرج و مرج دوباره بازگردد، ترکیه با پیامدهای سنگینی روبه‌رو خواهد شد.
