رمز و رازهای فریبنده نور: راهنمایی برای شکافتن توهم‌های بینایی
راهنماتو- محققان از خطاهای نوری، به لحاظ علمی، برای به دست آوردن بینشی درباره چگونگی مشاهده چیزها توسط انسان و پردازش اطلاعات بصری توسط او استفاده می‌کنند. اما سازوکاری که پشت بسیاری از آن‌ها پنهان است هنوز یک راز باقی مانده است.
به گزارش راهنماتو، فهرستی که در ادامه با شما درمیان می‌گذاریم بر مبنای تعریف فرهنگ لغت وبستر از توهم نوری آماده شده که توهم نوری را «تصویری منحرف‌کننده توصیف می‌کند که در برابر چشم قرار می‌گیرد.» اما برخی محققان استدلال می‌کنند که اصطلاح «توهم نوری» فقط باید در مورد پدیده‌های فیزیکی که به واسطه تعامل نور با آن ماده ایجاد می‌شوند، به کار برود و توهم‌هایی که به صورت خالص به واسطه مغز تولید می‌شوند به لحاظ فنی «خطاها یا توهم‌های دیداری/بصری» نامیده می‌شوند. با این توضیح، فانی لندفهرستی از این خطاهای اپتیکال تهیه کرده که با هم مرور می‌کنیم. بخش اول را می‌توانید در این آدرس مطالعه کنید.
1.گلدان رابین
در تصویر بالا دو چهره می‌بینید یا یک گلدان؟ گلدان یا چهره رابین هر دو را نمایش می‌دهد. علتش آن است که نمای کناری دو چهره همسان با طرح کلی گلدان مطابقت دارد. توهماتی مثل گلدان رابین تصاویر مبهم خوانده می‌شوند، چون مبهم‌اند.
محققان همچنان در حال بحث درباره چگونگی کارکرد گلدان رابین هستند. بحث‌ها شامل این موارد است که آیا تجربه بصری ما بعد از تغییر نگاه از گلدان به چهره‌ها، تغییر می‌کند یا آیا تجربه تغییر نمی‌کند و درعوض یک باور، قضاوت یا سایر پردازش‌های ذهنی است که بعد از این تجربه تغییر می‌کند.
2.مداد لاستیکی
توهم مداد لاستیکی، یکی از آن توهم‌های دوران مدرسه است. یک مداد را بردارید و آن را با انگشت شست و اشاره در دست بگیرید و تکان دهید. اگر زاویه و حرکت درست باشد، به نظر می‌رسد مدادی که جنس‌اش سخت است در برابر چشم‌تان تبدیل به یک تکه لاستیک می‌شود. مداد هنوز سخت است، اما مغز از سرعت حرکت عقب می‌ماند.
مغز انسان اطلاعاتی که توسط چشم دریافت می‌کند را پردازش می‌کند اما هر سیگنالی که ما از سلول‌های استوانه‌ای و مخروطی داخل چشم‌هایمان دریافت می‌کنیم، مثل یک تصویر است. مغز این تصاویر را به هم متصل می‌کند تا نرم به نظر برسند اما کار او بی‌نقص نیست. انسان‌ها فقط می‌توانند بین 50 تا 1000 فریم در ثانیه را پردازش کنند، بنابراین ما فقط خلاصه‌ای از آنچه رخ می‌دهد را دریافت می‌کنیم.
3.مکعب غیرممکن
نسخه‌های متفاوتی از مکعب غیرممکن وجود دارد اما همه آن‌ها اشکال هندسی هستند که در عالم فیزیک ساخت‌شان غیرممکن است. این مکعب‌ها توهم یک شکل واقعی را ایجاد می‌کنند اما همیشه حداقل یک خط وجود دارد که هم در جلو و هم در پشت یک خط دیگر قرار گرفته تا به یک گوشه وصل شود ـ چنین چیزی فقط در اشکال دو-بعدی و نه سه-بعدی امکان‌پذیر است.
هنرمند گرافیست هلندی، موریس کسانشل اشر، نخستین مکعب غیرممکن را به عنوان بخشی از یک مجموعه هنری خلق کرد.
4.رانش محیطی
توهمات رانش محیطی، نوعی از توهمات غیرعادی حرکتی هستند که توهم حرکت اشیاء ایستا را مثل اینکه یک ویدیو در حال پخش باشد، ایجاد می‌کنند. به تصویر بالا که نگاه کنید، احتمالا می‌بنید که نقطه‌ها، درست مثل اینکه روی آب شناور باشند، روی صفحه می‌چرخند. اما اگر روی هر نقطه خاصی متمرکز شوید، اثر حرکت ادراک‌شده متوقف می‌شود. این توهم به حرکت چشم با نقاطی که در اطراف چشم می‌چرخند، بستگی دارد.
5.دیوار کافه
دیوار کافه توهمی است که به واسطه یک دیوار چهارخانه با خطوط افقی که به نظر می‌آید در جهات متفاوتی در حال خم‌شدن هستند، ایجاد می‌شود. اما در واقعیت، خطوط افقی حقیقتا مستقیم هستند و در موازات یکدیگر قرار می‌گیرند. محققان هنوز مطمئن نیستند که این توهم چطور کار می‌کند اما به نظر می‌رسد که مربوط به تعامل بین سلول‌های عصبی‌ای باشد که در قشر دیداری مغز جهت را کدگذاری می‌کنند.
نام توهم دیوار کافه برگرفته از محققان دانشگاه بریستول در انگلستان است که اثر آن را در دهه 1970 در کنار دیوار یک کافه بررسی کردند. این توهم شکلی از توهم مانستبرگ است که نام‌اش از نام روان‌شناسی به نام هوگو مانستربرگ گرفت که نخستین‌بار این توهم را در پایان قرن نوزدهم مستند کرد.
6.اثر تروکسلر
اثر تروکسلر یا توهم ناپدید‌شونده، یک توهم اپتیکال درحال ناپدید شدن است که وقتی به آن نگاه می‌کنید تصاویر شروع به ناپدید شدن می‌کنند. سعی کنید به مرکز تصویر بیش‌تر از 20ثانیه نگاه کنید. اگر این اثر کار کند، باید ببینید که رنگ‌های احاطه‌کننده در حاشیه شروع به محو شدن می‌کنند تا اینکه به رنگ سفید در می‌آیند.
پزشک و دانشمند اهل سوییس، ایگنز پائول وایتال تروکسلر، اثر تروکسلر را در آغاز قرن نوزدهم کشف کرد. تروکسلر این فرضیه را مطرح کرد که وقتی فرد به مدت طولانی روی یک محرک تغییرناپذیر متمرکز می‌شود، جزئیات در بینایی محیطی شروع به محو شدن می‌کند.
علتش می‌تواند این باشد که مغز ما آنقدر در انطباق دادن خود با محرک تازه خوب عمل می‌کند که شروع به نادیده گرفتن اطلاعات غیرضروری می‌کند.
7.مرغان بهشتی
پرهای برخی مرغان بهشتی آنقدر تیره است که نوعی توهم اپتیکال «سیاه‌چاله» ایجاد می‌کند. پرهای آن‌ها به چشم آنقدر تیره است که نمی‌توانیم جزییات را تفکیک کنیم، برای همین آن‌ها را به شکل یک لکه سیاه، یکدست می‌بینیم. در مطالعه‌ای که در سال 2018 منتشر شد، محققان دریافتند که در سطح میکروسکوپی، پرهای برخی از این پرندگان ابر-سیاه با پر سایر پرندگان پرسیاه تفاوت دارد و این پرندگان مستعد پراکندن و بازجذب نور هستند. پرندگان پر سیاه بهشتی به خانواده Paraisaedidae تعلق دارند که در اندونزی در پاپوآی گینه نو و استرالیا زندگی می‌کنند.
8.تصویر بازمانده
بعد از برگرفتن نگاه از تصاویر بازمانده، آن‌ها همچنان جلوی چشم‌تان باقی می‌مانند. سعی کنید به تصویر بالا بیش‌تر از 30ثانیه خیره بمانید و بعد به یک پس‌زمینه سفید نگاه کنید. اگر این توهم در مورد شما کار کند، باید پرچم آمریکا را با رنگ‌های معمول ببینید. این مثالی از پس‌تصویر منفی است که رنگ‌ها را معکوس می‌کند.
توهم پس‌زمینه به این دلیل رخ می‌دهد که گیرنده‌های رنگ در شبکیه چشم‌های ما خسته می‌شود و بعد از آنکه برای مدت طولانی به یک رنگ خیره می‌شویم، دیگر به درستی کار نمی‌کند. وقتی این اتفاق می‌افتد، اطلاعات دریافتی از گیرنده‌های رنگ متعادل نیست و شما رنگ‌های مختلفی را می‌بینید. با این حال، چشم‌های ما سریع بهبود می‌یابند و بینایی‌مان باید بعد از چند ثانیه دوباره به حالت طبیعی بر‌گردد.
9.تصویر هیبرید
آنچه که در بدو امر در یک تصویر هیبریدی می‌بینید، بستگی به فاصله‌تان از تصویر دارد. مثلا بالا دو تصویر مرلین مونرو و آلبرت اینشتین را با هم تلفیق کرده است. اغلب آدم‌ها اگر نزدیک به تصویر باشند، عکس آلبرت اینشتین را بالا می‌بینند و اگر دور باشند، عکس مرلین مونرو را می‌بینند. اگر اندازه عکس‌ها را کوچک و بزرگ کنید هم همین اثر را مشاهده می‌کنید.
تصویر بالا نمونه‌ای از اثر او الیوا، دانشمند شناختی و کامپیوتر در دانشگاه ام.آی.تی و همکاران اوست که چندین تصویر تلفیقی با عکس اینشتین درست کردند. هر طرحی شامل تصاویر با رزولوشن بالا و پایین است که رو هم انداخته می‌شوند. وقتی نزدیک هستیم مغزمان روی جزییاتی از تصویری که رزولوشن بالا دارد تمرکز می‌کند و وقتی دور هستیم، خطوط کلی تصویری که رزولوشن پایینی دارد را مشاهده می‌کنیم.
10.پرسپکتیو تحمیلی
در نمونه بالا از تصویری که حاوی پرسپکتیو تحمیلی است، به نظر می‌رسد زن داخل تصویر در حال لمس سقف یک فانوس دریایی است. به نظر می‌رسد که زن در برابر فانوس دریایی بسیار کوچک است. در واقعیت، زن فقط خیلی نزدیک به دوربین است و فانوس دریایی فاصله بسیار زیادی از او دارد. پرسپکتیو تحمیلی مغز ما را فریب می‌دهد تا اشیاء را نزدیک‌تر یا دورتر و همین‌طور کوچک‌تر یا بزرگ‌تر از آنچه هستند درک کند.
عاطفه رضوان نیا
