صد سال قبل، صداقت هدایت در دفاع از موجودات بی‌زبان: نگاهی به اندیشه‌های پیشگامانه او در حمایت از حقوق حیوانات
راهنماتو- وقتی هنوز کمتر کسی به حقوق حیوانات فکر می‌کرد و در این باره می‌نوشت، صادق هدایت به‌عنوان نویسنده‌ای دنیا و فرنگ‌دیده در کتاب «انسان و حیوان» از حقوق حیوانات حرف زده است. این در حالی است که سالیانی دورتر سعدی با استفاده از آرایه‌های ادبی برای بررسی مفاهیم انسانی گفته بود «میازار موری که دانه‌کش است، که جان دارد و جان شیرین خوش است» حال به مناسبت هفتاد و سومین سالروز وفات صادق هدایت، فانی لندسعی دارد به معرفی کتاب 100 ساله‌ی «انسان و حیوان» و آشنایی با صادق هدایت در این مقاله بپردازد.
صادق هدایت کیست؟
به گزارش راهنماتو، کمتر ایرانی‌ای پیدا می‌شود که صادق هدایت را نشناسد یا نام او را دست کم یکبار نشنیده باشد. او در دوره‌ای که زیست می‌کرد همواره نویسنده‌ای بلندپرواز به حساب می‌آمد و هنوز که هنوزه نیز بحث درباره او و آثارش فراوان است.
صادق هدایت در 28 بهمن‌ماه سال 1281 دیده به جهان گشود و وقتی کمتر از پنجاه سال داشت؛ یعنی در تاریخ 19 فروردین‌ماه سال 1330 دیده از جهان فرو بست. او با نوشتن آثاری متفاوت سعی داشت تا ادبیات ایران را به سوی مدرن‌گرایی ببرد. از این رو است که او را یکی از مهم‌ترین نویسندگان قرن بیست در ایران می‌دانند.
هدایت که در خانواده‌ای ثروتمند و سرشناس به دنیا آمده بود، ابتدا در دانشگاه‌های تهران تحصیل کرد و سپس به فرنگ (فرانسه و بلژیک) سفر کرد تا دندانپزشکی و مهندسی بیاموزد. اما، او در غرب با قشر روشنفکر جامعه برخورد پیدا کرده و مسیر زندگیش را تغییر داد.
وقتی هدایت در حال خواندن آثار نویسندگانی سرشناس مثل فئودور داستایوسکی، فرانتس کافکا، آنتونن چخوف و غیره بود دریافت که باید دست به کار ترجمه ببرد. بنابراین، تحت تاثیر فرانتس کافکا، رمان تاثیرگذار و زیبای مسخ را به فارسی ترجمه کرد. بعلاوه او برخی از آثار فیلسوف مطرح قرن بیست، ژان پل سارتر، را نیز ترجمه کرد.
هدایت پس از مدتی تجربه اندوزی و دست به قلم بردن برای نوشتن رمان‌هایی جذاب مثل «سه قطره خون» که در ان به بیچارگی یک گربه اشاره می‌کند، در سال 1303 کتابی تحت عنوان «انسان و حیوان» نوشت که بدون شک یکی از اولین کتاب‌های فارسی زبان در حوزه بررسی حقوق حیوانات بوده است. این درحالی است که بعدتر در سال 1321 کتاب «سگ ولگرد» را نوشت که در آن به روشنی از از بین رفتن مرز میان انسان و حیوان و نقد زندگی مدرن حرف زده است.
حقوق حیوانات در کتاب «انسان و حیوان» نوشته صادق هدایت
همانطور که پیش‌تر اشاره شد، صادق هدایت کتاب «انسان و حیوان» را در سال 1303 نوشته است. گویا هدایت در دوره نوشتن این کتاب تحت تاثیر مجله‌ی فرانسوی «حمایت از حیوانات» نیز بوده است. هدایت در این کتاب، بی‌پرده از آسیب‌هایی که انسان‌ها به حیوانات می‌زنند حرف زده است و در این بین رفتار آنان را منزجرکننده خوانده است. هدایت در میان کتاب به این سوال نظر می‌افکند که انسان دقیقا چه زمانی خواهد توانست حقوق حیوانات را درک کند. او می‌گوید:
انسان وقتی به درجه هوش حيواني پی برد، می‌تواند از خود سوال كند: تا چه اندازه رعايت حقوق آن‌ها را بايد در نظر گرفت؟
در این میان صادق هدایت از ایرانیان باستان یاد می‌کند که حقوق حیوانات را رعایت می‌کرده‌اند و سپس یادآور می‌شود که خوردن گوشت حیوانات، برای انسان‌ها از حد گذشته است، در حالی که در چرخه طبیعت و حیات وحش نیز ما با این حجم از گوشتخواری یک حیوان گوشت‌خوار روبه‌رو نیستیم.
اگرچه امروزه ایرانیان به درستی با حقوق حیوانات آشنا هستند و با مرزبندی‌هایی درست مهر پایانی بر اسارت حیوانات زده‌اند، اما موضوع بحث آن‌جا است که 100 سال پیش صادق هدایت از حقوق حیوانات حرف زده است. یعنی به وقتی که اکثر مردمان در شرق یا غرب در این مورد صحبتی نمی‌کرده‌اند و برای این موضوع راهکاری پیشنهاد نمی‌دادند. بنابراین می‌توان صادق هدایت را در بررسی حقوق حیوانات پیش‌رو دانست.
بخشی از کتاب «انسان و حیوان» نوشته صادق هدایت
اگر شیر حیوانی را شکار می‌نماید، برای هوا و هوس ذائقه خودش نیست، بلکه ساختمان بدن او برای گوشتخواری درست شده. عذر او خیلی روشن و آشکار است یعنی برای امرار حیات و تنازع بقاء است. طعمه او اسارت ندیده، مزه چوب و شلاق نچشیده، در پاداش خدمت کشته نشده، بلکه حیوانی است که زندگانی خود را به آزادی نموده و روزی که تقدیر بوده می‌میرد.
طناز السادات حسینی فر
