علل، نشانه‌ها، عوارض و روش‌های درمان
ی‌خوابی یا کم خوابی یک علامت است که فرد به طور مستمر به خواب نمی‌رود. به عبارتی دیگر مشکل در به خواب رفتن، بیدار شدن مکرر در خلال شب همراه با نا توانی یا اشکال در به خواب رفتن مجدد، بیدار شدن خیلی زود در صبح و خوابی که باعث تجدید قوا نشود را بی‌خوابی گویند. بی‌خوابی شبانه موجب می‌شود، در طول روز احساس کسالت داشته باشید و انرژی کافی برای انجام فعالیت‌های روز مره خود نداشته باشید.
بی‌خوابی یکی از اختلالات خواب است که در روان‌شناسی خواب مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد. نا توانی در به خواب رفتن یا نا توانی در خواب ماندن در مدت طولانی یا خواب عمیق را کم خوابی می‌گویند. کم خوابی در واقع خود بیماری محسوب نمی‌شود بلکه جز علائم بیماری به حساب می‌آید. کم خوابی معمولا ناشی از اضطراب و تنش هیجانی است. از دیگر عوامل کم خوابی، می‌توان به احساس‌عدم امنیت، ترس از تنهایی، افسردگی و مصرف کافئین اشاره کرد. کم خوابی در بین زنان ۱.۴ برابر مردان رایج است. بنابر آمارهای وزارت بهداشت آمریکا سالانه ۶۴ میلیون نفر از آمریکایی‌ها از کم خوابی رنج می‌برند. مصرف داروهای ضد افسردگی، قرص‌های خواب‌آور می‌تواند برای درمان موقت این بیماری مفید باشد، اما بهترین راه برای درمان آن، تحریک دستگاه عصبی مرکزی است.
بی‌خوابی را می‌توان در سه دسته گذرا، حاد و یا مزمن طبقه‌بندی کرد:
• بی‌خوابی گذرا بین چند روز تا یک هفته طول می‌کشد و ممکن است ناشی از استرس باشد.
• بی‌خوابی حاد به بی‌خوابی اطلاق می‌شود که بین سه هفته تا شش ماه است.
• بی‌خوابی مزمن به بی‌خوابی بیش از یک سال اطلاق می‌شود و ممکن است برای حواس فرد اختلالات جدی ایجاد کند این نوع کم خوابی می‌تواند سال‌ها طول بکشد. بر خلاف دو نوع قبل این نوع کم خوابی می‌تواند اختلالی باشد که نتیجه مستقیم مشکلات روانی است. تاثیرات آن که با توجه به ریشه‌اش متفاوت خواهد بود شامل خواب آلودگی، خستگی عضلانی یا روحی، و توهم می‌شود. اغلب مبتلایانِ به بی‌خوابی مزمن، افزایش هوشیاری (alertness) خواهند داشت.
زنان با سابقه داشتن افسردگی، از احتمال بالایی در ابتلا به بی‌خوابی برخوردارند. عواملی همچون استرس، اضطراب، بیماری‌های جسمی و یا مصرف برخی داروهای مشخص ممکن است علائم بی‌خوابی را تشدید بخشند. تقریبا یک سوم بزرگسالان برخی از علائم بی‌خوابی را تجربه می‌کنند و ۶ الی ۱۰ درصد آنان دارای علائمی هستند که گواه کامل بر بی‌خوابی است.
نشانه‌های بی‌خوابی
معیارهای تشخیص اختلال بی‌خوابی عبارتند از: سخت به خواب رفتن، سخت در خواب ماندن و بیدار شدن زودتر از موعد و نا توانی در دوباره به خواب بازگشتن. وجود اینگونه اختلالات خواب به صورت مستقیم در عملکرد فرد مبتلا به بی‌خوابی اثر گذاشته و آن فرد ممکن است دچار اختلال عملکرد در حوزه‌های مختلف اجتماعی، علمی، رفتاری و حرفه‌ای شود.
افراد مبتلا به بی‌خوابی معمولا دچار مشکلاتی در انجام مسئولیت‌های روزانه خود می‌شوند، زیرا معمولا به دلیل فقدان خواب احساس خستگی شدیدی دارند و نمی‌توانند تمرکز کافی در کارهای خود داشته باشند.
بی‌خوابی ممکن است موجب کاهش سطح انرژی، تحریک پذیری، بی‌نظمی‌های ذهنی، اختلال در دید، تغییرات موضعی و خستگی شدید شود. گاهی افراد هرچه تلاش بیشتری برای خوابیدن می‌کنند کمتر موفق می‌شوند و زمان زیادی را در رختخواب تلف می‌کنند.
برخی شرایط مشخص احتمال ابتلای افراد به بی‌خوابی را افزایش می‌دهد که شامل موارد زیر می‌شوند:
• افزایش سن (بی خوابی معمولا در افراد بالای ۶۰ سال بسیار شایع‌تر است).
• جنسیت
• سابقه افسردگی
عوامل بی‌خوابی
به نظر می‌رسد که وضعیت و موقعیت‌های ویژه‌ای باعث ایجاد بی‌خوابی در فرد می‌شوند. مثال‌هایی از این حالات عبارتند از: سن بالا (بی خوابی بیشتر در افراد با سن بالای ۶۰ سال رخ می‌دهد)، جنس زن و سابقه افسردگی. اگر شرایط خاصی (مانند استرس، اضطراب، بیماری و یا استفاده از داروهای ویژه) هم در کنار سایر عوامل وجود داشته باشند، بی‌خوابی محتمل‌تر خواهد بود. علل زیادی برای بی‌خوابی وجود دارد. عوامل موثر در بی‌خوابی به شرح زیر است:
• عوامل محیطی
در بسیاری از موارد علت بی‌خوابی به دلیل‌عدم رعایت دکوراسیون مناسب مکان خواب یاعدم توجه به فضای لازم برای محل خواب و عادت‌های خاص در اتاق خواب است.
• استرس
استرس و اضطراب می‌تواند بر بسیاری از جنبه‌های زندگی فرد تاثیر گذارد و به صورت سر درد یا افسردگی و عصبانیت بروز کند. اغلب افرادی که در طول روز استرس زیادی دارند، خواب شبانه درست و راحتی ندارند.
• افسردگی
افسردگی، اضطراب و اختلال دو قطبی از جمله مواردی هستند که می‌توانند باعث بروز مشکل در پروسه خواب فرد شوند. طبق آمارها در حدود ۸۵ درصد از افرادی که به افسردگی‌های شدید مبتلا هستند از بی‌خوابی نیز رنج می‌برند.
•عدم خستگی کافی بدن
اگر بدن شما در طول روز سطح مشخصی از انرژی را مصرف نکرده باشد، احتمالا در به خواب رفتن دچار مشکل می‌شوید. روش‌های زیادی وجود دارد که بدون صرف کمترین هزینه‌ای می‌توانید حرکات ورزشی ساده‌ای را در طول روز انجام دهید تا دچار بی‌خوابی شبانه نشوید.
• رژیم غذایی
کمبود ویتامین b. ، کلسیم، مس، آهن، منیزیم، و روی و خوردن بیش از حد غذا یا داشتن عادت غذایی بد و تغذیه نامناسب، همه می‌توانند علت بی‌خوابی شب شوند. دانستن اینکه چه نوع غذایی موجب کاهش یا مانع از خوابیدن شما می‌شود، می‌تواند کمک بزرگی کند.
عوارض کم خوابی
• کاهش بهره ذهنی
• ابتلا به سرطان
• کند شدن واکنش محیطی
• خطر افسردگی
• افزایش خطر اختلالات عصبی
• ضعف سیستم ایمنی بدن
• افزایش خطر ابتلا به دیابت
• افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی
• فشار خون
• چاقی: پژوهشگران مرکز تحقیق تغذیه و چاقی نیویورک به این نتیجه رسیده‌اند که کم خوابی شبانه علاوه بر به هم ریختن حال و هوا و مزاج آدمی موجب چاقی و به هم ریختن ظاهر بدن می‌گردد.
انواع داروهای بی‌خوابی
• ملاتونین یک هورمون طبیعی است که البته به شکل داروهای بدون نسخه فروخته می‌شود. ملاتونین هورمونی است که بدن شما در شب تولید می‌کند. به تنظیم چرخه خواب کمک می‌کند. . البته ملاتونین برای همه موثر نیست، اما شاید به شما در به خواب رفتن کمک کند.
• والریان هم یک گیاه با اثرات آرام بخش است که ممکن است به شما در بهبود خواب کمک کند.
• فلورازپام (Flurazepam) از داروهای آرامبخشی است که کاربرد اصلی آن در درمان بی‌خوابی‌های کوتاه مدت بوده و به منظور رفع بیدار شدن‌های مکرر شبانه تجویز می‌شود. این دارو قبل از خواب مصرف می‌شود. خواب آلودگی، عدم تعادل، فراموشی، وابستگی به دارو، تهوع، سردرد، سرگیجه و تاری دید برخی از عوارض مصرف داروی فلورازپام است. از آنجایی که این دارو اثر تجمعی و نیمه عمر طولانی دارد، بیشترین اثر آن بعد از ۴-۳ شب مصرف حاصل می‌شود. مصرف طولانی مدت دارو توصیه نمی‌شود ولی تا ۴ هفته مصرف مداوم آن اثربخشی خوبی به همراه دارد. قطع ناگهانی دارو پس از مصرف طولانی باعث ایجاد سندرم قطع مصرف می‌گردد. در بیماران با مشکل کبدی و کلیوی، باید دوزهای پایین‌تری استفاده شود.
•آلپرازولام (Alprazolam) این دارو در کنترل اختلالات اضطراب برای تسکین کوتاه مدت علائم اضطراب مصرف می‌شود. همچنین به عنوان داروی کمکی در درمان اضطراب همراه با افسردگی و درمان اختلالات پانیک مصرف می‌شود. آلپرازولام به خوبی از دستگاه گوارش جذب می‌شود. نیمه عمر دارو بین ۱۱ تا ۱۵ ساعت است و به میزان ۷۰-۸۰٪ به پروتئین‌های پلاسما متصل می‌شود. این دارو عوارض جانبی هم دارد خواب آلودگی، سردرد، سر گیجه، افسردگی، توهم، اختلال دید، درد قفسه سینه، تهوع، درد شکم، یبوست، اختلالات جنسی، وابستگی.
• زولپیدم (Zolpidem) داروی خواب‌آور غیر بنزودیازپینی است که در درمان کوتاه مدت بی‌خوابی استفاده می‌شود. از این دارو می‌توان برای آرام کردن افراد در مدت کوتاهی قبل از قرار گرفتن تحت عمل جراحی استفاده کرد. زولپیدم خواب‌آور است و دارای ویژگی‌های ضد تشنج و آرامبخش است. جالب است بدانید که در ارتش آمریکا این دارو برای خواب راحت شب قبل از عملیات حساس مصرف می‌شده‌است. درواقع این دارو بر روی مغز اثر آرامبخشی دارد. خلبان‌هایی که با تغییر ساعت بدن در پرواز دچار مشکل می‌شوند با مصرف این دارو می‌توانند ۶ ساعت خواب راحت داشته باشند تا بتوانند دوباره پرواز کنند. این قرص به عبارتی دولایه دارد که یک لایه اول به سرعت برای کمک به شما برای خواب رفتن حل می‌شود، و یک لایه دوم که به آرامی برای کمک به شما در خواب ماندن حل می‌شود. دوز توصیه شده از زولپیدم در مردان و زنان یکسان نیست، و این دارو برای استفاده در کودکان مورد تایید نیست. سوء مصرف این دارو می‌تواند منجر به عوارض خطرناک شود.
زولپیدم ممکن است تفکر یا پاسخ دهی را در شما مختل کند. شما ممکن است صبح روز بعد از مصرف این دارو هنوز هم احساس خواب آلودگی کنید، حداقل ۴ ساعت یا تا زمانی که شما به طور کامل بیدار و هوشیار شده‌اید صبر کنید و قبل از آن هیچ کاری را که نیاز به بیدار و هشیاری داشته باشد را انجام ندهید.
• دیازپام (Diazepam) دارویی مسکن و خواب‌آور است که در رده درمانی بنزودیازپین‌های طولانی اثر قرار می‌گیرد و متابولیت‌های کبدی آن نیز فعال هستند. دیازپام برای تسکین اضطراب، اختلالات خواب و اختلالات هراس تجویز می‌شود. این دارو همچنین به‌عنوان ضد تشنج و شل‌کننده ماهیچه اسکلتی، درمان انقباض عضلانی و تشنج (تب و تشنج در کودکان یا حمله صرع) نیز استفاده می‌شود. این دارو بایدحتما با تجویز پزشک مصرف شود. از مصرف دوز بیشتر یا کمتر از مقداری که برای شما تجویز شده است، خودداری کنید و فقط در همان دوره زمانی با تشخیص دکتر آن را مصرف کنید. ممکن است دکتر شما در طول دوران مصرف شما، این دارو را با دوزهای متفاوت برای شما تجویز کند و این، بسته به تشخیص پزشک متخصص است. دیازپام ممکن است باعث ایجاد عادت به آن، در حین مصرف شود. استفاده نادرست از داروهایی که پتانسیل عادت‌زایی را دارند، می‌تواند باعث ایجاد اعتیاد، مشکلات مربوط به مصرف بیش از اندازه و یا حتی مرگ فرد شود.
• ترانکوپین (TranQopine) نوعی داروی خواب‌آور است که برای درمان اختلال خواب و همچنین اختلال دوقطبی تجویز می‌شود. از عوارض قرص ترانکوپین سرگیجه، تب و سردرد است. این دارو با دوز ۲۵ و ۱۰۰… تا ۲۵۰ میلی‌گرم وجود دارد که باعث خواب می‌شود و برای درمان بی‌خوابی استفاده می‌شود، ولی علت بی‌خوابی باید مشخص شود و اگر آن علت تشخیص داده نشود مثل مشکلات هورمونی و مشکلات اضطراب اگر ادامه پیدا کند مشکل خواب فرد با داروی خواب‌آور برطرف نخواهد شد و داروی خواب‌آور تاثیری نخواهد داشت. سرگیجه، تب، سردرد، گوش درد، فارنژیت، رینیت، بی‌اشتهایی، یبوست، خشکی دهان، لکوپنی، افزایش وزن، افزایش سرفه و تعریق را می‌توان از عوارض مصرف این دارو دانست. نحوه مصرف این دارو در بیمارن مختلف متفاوت است. برای درمان علائم و نشانه‌های اختلالات سایکوتیک در ابتدا ۲۵ میلی‌گرم از راه خوراکی و ۲ بار در روز تجویز شده و افزایش دوز به میزان ۲۵-۵۰.۲ یا ۳ بار در روز از راه خوراکی در فواصل ۲ تا ۳ روزه صورت می‌گیرد. توجه داشته باشید که ماکزیمم دوز مصرفی ۸۰۰ میلی‌گرم است.
