عوارض رادیوتراپی(پرتو درمانی) + بهترین راه‌های مدیریت آن • مجله تصویر زندگی
رادیوتراپی یکی از روش‌های درمانی برای سرطان‌های مختلف است که با استفاده از پرتوهایی با انرژی بالا، سلول‌های سرطانی را هدف قرار داده و نابود می‌کند. با این حال، این درمان اغلب با عوارض جانبی همراه است. این عوارض ممکن است شامل خستگی زیاد، مشکلات پوستی، ریزش مو و اختلالات گوارشی باشد. در این مقاله، به بررسی عوارض جانبی رایج رادیوتراپی و بهترین روش‌های مدیریت آن پرداخته می‌شود تا بیماران بتوانند روند درمان خود را با راحتی بیشتری طی کنند.
عوارض جانبی رایج پرتودرمانی
پرتودرمانی با تأثیر بر سلول‌های بدن می‌تواند عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند. شدت و نوع این عوارض به ناحیه درمان، دوز اشعه و شرایط بیمار بستگی دارد. در ادامه به برخی از عوارض جانبی شاع در پرتودرمانی اشاره شده است:
خستگی زیاد
احساس خستگی شدید که ممکن است فیزیکی، ذهنی یا عاطفی باشد. این خستگی معمولا با ادامه درمان افزایش می‌یابد و ممکن است با استراحت هم کاملا برطرف نشود.
مشکلات پوستی
ممکن است پوست در محل پرتودرمانی قرمز، متورم، پوسته‌پوسته یا حساس شود. این عارضه که به نام درماتیت پرتویی شناخته می‌شود، معمولا پس از اتمام درمان بهبود می‌یابد.
ریزش مو در رادیوتراپی
در صورتی که پرتودرمانی در سر انجام شود، احتمال ریزش مو در همان ناحیه وجود دارد. موها معمولا بعد از درمان رشد می‌کنند، اما ممکن است با ضخامت یا بافت متفاوتی رشد کنند.
کاهش اشتها
مشکلاتی مانند خشکی دهان، دشواری در بلع، تهوع و استفراغ می‌توانند باعث کاهش اشتها شوند. تغذیه مناسب برای حفظ توان بدن در طول درمان ضروری است.
مشکلات باروری
پرتودرمانی در ناحیه لگن می‌تواند بر قدرت باروری تأثیر بگذارد و در برخی موارد موجب یائسگی زودرس در زنان یا کاهش تعداد و کیفیت اسپرم در مردان شود.
کاهش میل جنسی
تغییرات هورمونی و فیزیکی ناشی از پرتودرمانی ممکن است منجر به کاهش میل جنسی یا ایجاد مشکلاتی مانند خشکی واژن در زنان و اختلال نعوظ در مردان شود.
کاهش سلول‌های خونی
در موارد نادر، پرتودرمانی می‌تواند باعث کاهش سلول‌های خونی شده و بدن را در برابر عفونت‌ها و خونریزی آسیب‌پذیرتر کند.
سرطان‌های ثانویه
گرچه احتمال آن کم است، اما قرار گرفتن در معرض اشعه ممکن است خطر بروز سرطان‌های جدید را در سال‌های آینده افزایش دهد.
عوارض جانبی رادیوتراپی مرتبط با محل درمان
عوارض جانبی پرتودرمانی بسته به ناحیه‌ای که تحت درمان قرار می‌گیرد، متفاوت است. این عوارض به دلیل تأثیر مستقیم اشعه بر بافت‌های سالم اطراف تومور ایجاد می‌شوند و شدت آن‌ها به دوز تابش و حساسیت فردی بستگی دارد. در ادامه، عوارض پرتودرمانی بر اساس محل درمان را بررسی کرده‌ایم:
مغز
ممکن است باعث تهوع، ریزش مو در ناحیه سر، سردرد، مشکلات حافظه و تمرکز، تغییرات بینایی و شنوایی شود. در برخی موارد، روش‌هایی مانند جراحی استریوتاکتیک می‌توانند عوارض کمتری نسبت به پرتودرمانی سنتی داشته باشند.
سر و گردن
خشکی دهان، تغییر یا از بین رفتن حس چشایی و بویایی، زخم‌های دهان و گلو، مشکل در بلع و صحبت کردن، تورم صورت و گردن و سفتی فک از جمله عوارض رایج در این ناحیه هستند.
قفسه سینه
ممکن است باعث سوزش سر دل، گلودرد، مشکل در بلع، از دست دادن اشتها، سرفه و تنگی نفس شود. این عوارض معمولا در افرادی که تحت درمان سرطان ریه یا مری هستند، بیشتر دیده می‌شود.
پستان
پرتودرمانی برای سرطان پستان می‌تواند منجر به درد و سفتی در پستان، تغییر در شکل و اندازه آن، ورم یا احساس کشیدگی در ناحیه بازو و زیر بغل (لنف‌ادم) و ریزش مو در ناحیه تحت درمان شود.
شکم
تحریک دیواره معده و روده‌ها می‌تواند باعث تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست، درد شکمی، نفخ و کاهش وزن ناخواسته شود.
لگن
پرتودرمانی در ناحیه لگن، مانند درمان سرطان‌های پروستات، رحم یا روده، ممکن است مشکلاتی مانند افزایش دفعات ادرار، احساس سوزش هنگام ادرار، نشت ادرار یا مدفوع، تهوع، اسهال و یبوست را ایجاد کند.
در موارد نادر، ممکن است پس از پرتودرمانی مقدار کمی اشعه در بدن بیمار باقی بماند که باعث نگرانی اطرافیان شود. با این حال، بیشتر روش‌های پرتودرمانی خارجی این خطر را ندارند و در صورت نیاز، پزشک اقدامات احتیاطی لازم را توضیح خواهد داد. عوارض پرتو درمانی برای اطرافیان معمولا ناچیز است، اما در برخی موارد باید توصیه‌های پزشکی را رعایت کرد.
با مشاهده چه عوارضی باید با پزشک تماس گرفت؟
در طول پرتودرمانی، بسیاری از عوارض جانبی طبیعی هستند و به مرور زمان برطرف می‌شوند، اما گاهی ممکن است علائمی ظاهر شوند که نیاز به بررسی فوری پزشک داشته باشند. برخی از این نشانه‌ها می‌توانند نشان‌دهنده واکنش شدید بدن به درمان یا بروز عوارض جدی‌تر باشند. نادیده گرفتن این علائم ممکن است روند درمان را مختل کرده و مشکلات بیشتری ایجاد کند. در صورت بروز چنین مشکلاتی، می‌توانید به دکتر اربابی، متخصص رادیوتراپی که با تجربه بالای خود در این زمینه به بیماران کمک می‌کند، مراجعه کرده و از راهنمایی‌های تخصصی او بهره‌مند شوید.
روش‌های مدیریت عوارض پرتودرمانی
پرتودرمانی، علی‌رغم تأثیر مؤثر در درمان سرطان، می‌تواند عوارض جانبی مختلفی به همراه داشته باشد. با این حال، راهکارهایی وجود دارند که به کاهش این عوارض و بهبود کیفیت زندگی در طول درمان کمک می‌کنند. در ادامه، برخی از روش‌های مؤثر برای مدیریت این عوارض آورده شده است:
استراحت کافی
خستگی ناشی از پرتودرمانی معمولا با استراحت کافی کاهش می‌یابد. برنامه‌ریزی فعالیت‌های روزانه بر اساس میزان انرژی و انجام حرکات سبک مانند پیاده‌روی می‌تواند مفید باشد.
مراقبت از پوست و مو
پرتودرمانی ممکن است پوست را حساس کند. استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده، اجتناب از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید و استفاده از ضدآفتاب با SPF بالا (۳۰ یا بیشتر) توصیه می‌شود.
تعدیل رژیم غذایی
برخی بیماران دچار مشکلات گوارشی مانند تهوع، استفراغ یا تغییر در اشتها می‌شوند. مصرف وعده‌های کوچک اما مکرر، انتخاب غذاهای ملایم و پرهیز از غذاهای تند و چرب می‌تواند به کاهش این مشکلات کمک کند.
حفظ سلامت روان
پرتودرمانی می‌تواند علاوه بر جسم، ذهن را نیز تحت تأثیر قرار دهد. خواب کافی، تمرین‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن و مشاوره با روانشناس می‌تواند در مدیریت استرس و اضطراب مؤثر باشد.
مدیریت تغییرات جنسی و باروری
پرتودرمانی در برخی موارد ممکن است باعث کاهش میل جنسی یا مشکلات باروری شود. در صورت نگرانی در این زمینه، مشورت با پزشک یا متخصص باروری راهکارهای مناسبی ارائه می‌دهد.
استفاده از داروهای کمکی
پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش عوارض جانبی پرتودرمانی تجویز کند. داروهای ضدتهوع، مسکن‌ها و داروهای مخصوص مشکلات پوستی برخی از گزینه‌های درمانی هستند.
دریافت مراقبت‌های حمایتی
متخصصان تغذیه، روانشناسان و پزشکان می‌توانند در کاهش عوارض پرتودرمانی نقش مؤثری داشته باشند.
با رعایت این نکات و دریافت مشاوره تخصصی، می‌توان عوارض پرتودرمانی را به حداقل رساند و روند درمان را با آرامش بیشتری طی کرد.
نکات تغذیه‌ای برای بیماران تحت رادیوتراپی
تغذیه مناسب نقش مهمی در کاهش عوارض رادیوتراپی و بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد. انتخاب غذاهای سالم و مغذی به حفظ انرژی، کاهش خستگی و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند. در ادامه، چند نکته مهم برای تنظیم یک رژیم غذایی مناسب در دوران درمان آورده شده است:
توجه به نیازهای بدن
هر بیمار واکنش متفاوتی به رادیوتراپی دارد، بنابراین مهم است که به تغییرات اشتها و واکنش بدن به غذاها دقت شود. مصرف وعده‌های کوچک و مکرر به جای وعده‌های حجیم، می‌تواند به بهبود گوارش کمک کند.
انتخاب غذاهای مغذی
مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب مانند گوشت سفید، ماهی، حبوبات و لبنیات کم‌چرب توصیه می‌شود. این مواد مغذی می‌توانند به افزایش سطح انرژی و تسریع روند بهبودی کمک کنند.
هیدراته نگه داشتن بدن
نوشیدن آب کافی (۳ تا ۴ لیتر در روز) از بروز کم‌آبی، خستگی و مشکلات گوارشی جلوگیری می‌کند. علاوه بر آب، می‌توان از دمنوش‌های ملایم، آبمیوه‌های طبیعی و سوپ‌های رقیق برای تأمین مایعات بدن استفاده کرد.
اجتناب از غذاهای تحریک‌کننده
غذاهای تند، چرب، فرآوری‌شده و نوشیدنی‌های گازدار ممکن است مشکلات گوارشی مانند نفخ، اسهال یا تهوع را تشدید کنند. همچنین، مصرف الکل و قندهای تصفیه‌شده باید به حداقل برسد.
با رعایت این نکات تغذیه‌ای، بیماران می‌توانند در طول دوره رادیوتراپی احساس بهتری داشته باشند و روند درمان را با قدرت بیشتری ادامه دهند.
سوالات متداول
پرتو درمانی برای چه بیماری هایی است
پرتو درمانی برای درمان انواع مختلف سرطان‌ها به‌ویژه سرطان‌های سر و گردن، سینه، پروستات و چشم استفاده می‌شود. همچنین، پرتودرمانی سیستمیک با استفاده از ید رادیواکتیو (I-131) برای درمان برخی انواع سرطان تیروئید به کار می‌رود. این روش‌ها بسته به نوع و محل سرطان، برای کنترل یا از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شوند.
فرق پرتو درمانی با شیمی درمانی چیست؟
پرتو درمانی از اشعه‌هایی با انرژی بالا (مانند اشعه ایکس یا پروتون) برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول‌های سرطانی در یک نقطه خاص استفاده می‌کند، در حالی که شیمی درمانی با استفاده از داروهای سیتوتوکسیک به صورت داخل وریدی، سلول‌های سرطانی را در سراسر بدن هدف قرار می‌دهد.
آیا ریزش مو در رادیوتراپی دائمی است؟
ریزش مو در پرتو درمانی معمولا موقتی است و بعد از اتمام درمان، موها به طور معمول چند ماه بعد رشد می‌کنند، هرچند ممکن است نازک‌تر یا با بافت متفاوتی رشد کنند. در دوزهای بالاتر پرتو درمانی، ریزش مو ممکن است دائمی باشد، اما این موضوع بستگی به دوز اشعه و شرایط بدنی فرد دارد.
بیا تو صدا
