ماجرای قدرت تمیزکنندگی جوش شیرین؛ افسانه یا واقعیت؟!
تمیز کردن با استفاده از جوش شیرین یک شیوه هک قدیمی است که بسیار قبل‌تر از خانه‌دار‌های ویدیو‌های تیک‌تاک از آن استفاده می‌شده است. اما آیا جوش شیرین واقعاً برای این کار مفید است و آیا برای محافظت از محیط زیست در مقایسه با شوینده‌های شیمیایی بهتر است؟
به گزارش راهنماتو، خیلی‌ها نگران مضر بودن شوینده‌ها و محصولات نظافت شیمیایی، هم برای سلامتی خودشان و هم برای محیط‌زیست، هستند.
بیکربنات سودا، بیکرب یا سدیم کربونات با فرمول NaHCO ۳، یک روش هک قدیمی است. عقیده آن است که در برخی موقعیت‌ها، جوش شیرین می‌تواند جایگزین برخی محصولات شوینده شیمیایی شود. این ماده بسیار ارزان‌تر از شوینده‌های شیمیایی تمام می‌شود، اما آیا شیمیدان‌ها خاصیت پاک‌کنندگی آن را تأیید می‌کنند؟
ناتان کیلاه مدرس ارشد شیمی در دانشگاه تاسمانی استرالیا، می‌گوید: «هر نوع خاصیت پاک‌کنندگی‌ای که از جوش شیرین به دست می‌آوریم ناشی از ویژگی‌های شیمیایی آن است. [وقتیکه تمیزکاری می‌کنیم]بخش‌هایی در کثیفی و آلودگی وجود دارد که می‌توان با جوش شیرین آن را بر طرف کرد.»
جوش شیرین یا بیکربنات سودا، یک ماده شیمیایی باز یا قلیایی است که یعنی pH بالایی دارد. بنابراین، یکی از خاصیت‌های شیمیایی آن این است که قادر است هیدروژن را در شکل یون از سایر مواد حذف کند.
کیلاه می‌گوید، اما معنایش این نیست که اگر چیزی را می‌ساییم، کثافت آن را هم از بین می‌بریم.» بیکربنات سودا یک ساینده متعادل است که یعنی ماده سمج را از روی سطح کثیف با کمک قدری فشار دست پاک می‌کند.
برای همین است که استفاده از جوش شیرین روی آهکی که در کتری بسته می‌شود فکر خوبی نیست. آهک – گچ‌آب- نیز مثل جوش شیرین قلیا است؛ بنابراین معمولاً واکنشی بین این دو ماده ایجاد نمی‌شود. برای پاک کردن آهک، یک ماده اسیدی، مثل سرکه یا لیمو بهتر جواب می‌دهد.
کیلاه می‌گوید: «در حقیقت این یک قانون طلایی است که اسید‌ها برای تمیز کردن باز‌ها یا قلیا مناسب هستند.»
«در عوض، باز‌ها برای تمیز کردن اسید‌ها مناسب هستند.» (برای همین هم ترند معروفی که در آن بیکربنات سودا با سرکه مخلوط می‌شود تا به ماده‌ای گازدار برای تمیزکاری تبدیل شود، کاملاً اشتباه است. چون هر دو ماده هر دو را خنثی می‌کنند.)
کیلاه می‌گوید اگر شما مخلوطی از جوش شیرین و آب را روی لکه پارچه کوسن بریزید و ۳۰دقیقه صبر کنید و بعد تمیزش کنید، لکه از بین می‌رود، اما یک حلقه سفید پودری جایش را می‌گیرد که هفته‌ها باقی خواهد ماند. وقتی این ماده را تمیز می‌کنید، احساس می‌کنید که لیز است که نشان می‌دهد که با یک ماده قلیایی طرف هستید. این همان حسی است که وقتی کیک یا بیسکوییتی می‌خورید که با جوش شیرین درست شده در دهان‌تان احساس می‌کنید.
جوش شیرین لکه باقی مانده از چای را هم به سختی پاک می‌کند. داریو برسانینی، شیمیدان از دانشگاه اینسوبریا در ایتالیا، می‌گوید: «بیش‌تر کاربرد‌هایی که برای تمیزکاری توسط جوش شیرین پیشنهاد داده می‌شود، حقیقتاً کار نمی‌کند.»
او می‌گوید متعجب است که این همه کاربرد برای جوش شیرین در فضای عمومی مطرح می‌شود. «بیش‌تر دستور‌هایی که با استفاده از سرکه، آب لیمو، جوش شیرین یا نمک طعام برای تمیزکاری گفته می‌شود، کاملاً جعلی و قلابی است.»
او می‌گوید که pH بالای جوش شیرین، نقطه قوت و قدرت آن است. این ماده را می‌توانید برای از بین بردن بوی بد کفش استفاده کنید که معمولاً به واسطه باکتری‌هایی تولید می‌شود که مواد ارگانیک اسیدی تولید می‌کنند و همینطور می‌توانید برای حذف بوی نامطبوع یخچال استفاده و فریزر استفاده کنید که به واسطه مایع اسیدی ایجاد می‌شود. البته حتی در این موارد هم این ماده ممکن است خیلی قوی عمل نکند.
آیا می‌توان با تلفیق جوش شیرین و آب داغ کتری سینک و شیرآلات را تمیز کرد؟
ترکیب این دو ماده باعث گازدار شدن آب می‌شود و حس می‌کنید که دارید جادوگری می‌کنید. اما بعد از فروکش کردن این حباب‌ها، اثر رسوب هنوز باقی است.
برسانینی می‌گوید: «جوش شیرین تمیزکننده نیست. این ماده نمی‌تواند کثیفی را در خودش حل کند. بیش‌تر کثیفی‌های اطراف ما چرب هستند. برای تمیز کردن این چربی‌ها به سورفکتانت‌ها نیاز داریم که مولکول‌هایی هستند که کشش سطح بین دو ماده را کاهش می‌دهند. صابون یک سورفکتانت است. شامپو حاوی سورفکتانت و تمیزکننده‌ها حاوی سورفکتانت هستند. جوش شیرین سورفکتانت ندارد.».
اما تجربه یکی از کاربران نشان می‌دهد که توانسته با تلفیق جوش شیرین و آب داغ و ریختن این مخلوط روی سینی چرب و گذاشتن به مدت ۲۴ ساعت، ماده چسبناکی که از آن باقی مانده بود را به راحتی پاک کند. برسنانینی، درباره علت این اتفاق می‌گوید: «این به خاطر آن است که چربی و سودا با هم واکنش نشان داده و تبدیل به یک باز قوی‌تر شده‌اند. این روشی برای پاک کردن سطوح پینه‌بسته و چرب در ظروف است. درواقع شما با ترکیب چربی و سودا، صابون تولید می‌کنید، اما توصیه نمی‌شود به این روش تمیزکاری کنید. شما می‌توانید از صابون واقعی استفاده کنید که با مقادیر درست از هر دو ماده و با نسبت‌های مناسب تولید شده است و بهتر از جوش شیرین عمل می‌کند.»
آیا جوش شیرین برای تمیز کردن مو‌ها به جای شامپو خوب نیست؟
برسانینی می‌گوید: «اصلاً این کار را نکنید. مواد قلیایی، پلاک‌های ریز یا کوتیکول‌هایی که مو‌های ما را پوشانده‌اند، از بین می‌برند و آنها ضعیف می‌کنند. به همین دلیل است که شامپوها، برخلاف صابون‌ها، قدری اسیدی هستند.»
کیلاه و برسانینی هر دو می‌گویند که شستن میوه‌ها با جوش شیرین آنها را از میکروب پاک نمی‌کند و نباید آنها را مواد مختلف مخلوط کرد، چون ممکن است واکنش‌های شیمیایی خطرناک تولید شود.
کیلاه می‌گوید: «در تمام مواردی که به شما توصیه می‌شود از جوش شیرین برای تمیز کردن سطح استفاده کنید، از شما درخواست می‌شود که با زوری بازوی خود محل را بسایید. هرگز به شما توصیه نشده که جوش شیرین را در محل رها کنید و بروید و برگردید و شاهد از بین رفتن کثیفی باشد. باید بسایید.»
برسانینی می‌گوید، علاوه بر آن، جوش شیرین به صورت طبیعی تولید نمی‌شود. انرژی و منابع زیادی می‌خواهد تا این ماده سنتز شود. این ماده از کربونات به دست می‌آید که دو-سوم آن به صورت صنعتی و عمدتاً از طریق فرایند سُلوی به دست می‌آید (یک-سوم باقی‌مانده از ترونای معدنی به دست می‌آید که از حفر معادن به دست می‌آید.)
برسانینی می‌گوید: «جوش شیرین در فرایند‌های صنعتی تولید می‌شود که در آن آمونیا، کلراید سدیم، کربونات کلسیم استفاده می‌شود.. بسیاری از پالایشگاه‌های سلوی در سراسر جهان بسیار عظیم و بزرگ هستند.»
اگر می‌خواهید از محیط‌زیست در برابر شوینده‌های صنعتی استفاده کنید، باید به صورت گزینشی از این مواد استفاده کنید. نیازی ندارید که همه چیز را با سفیدکننده‌ها تمیز کنید. قرار نیست که کف خانه به اندازه روبالشی تمیز باشد.
کارشناسان می‌گویند مسئله ما تعریف بهداشت است که به شیوه‌ای بسیار محدود تعریف شده است. بهداشت در تعریف مردم مترادف با اجتناب از میکروب است. اما حقیقتاً بسیاری از شوینده‌های صنعتی، محصولات شیمیایی ضدمیکروبی، خطرات زیادی برای سلامتی دارند. آنها می‌توانند کارکرد غدد درون‌ریز را مختل کنند. اما برخی میکروب‌ها – مانند آنهایی که در حیوانات خانگی هستند – برای ما مفید هستند و حتی نقش مهمی در ترتیب سیستم ایمنی بچه‌ها ایفا می‌کنند.
محصولاتی که ۹۹درصد از میکروب‌ها را می‌کشند، می‌گذارند تا بدترین انواع آنها باقی بمانند و در خانه‌های ما که حالا از میکروب‌های خوب پاک شده است، مثل علف هرز جولان بدهند.
برای همین تمیز کردن سطوح با سرکه .. از آنجایی که باعث از بین رفتن همه موجودات زنده نمی‌شود، مفید است، به شرطی که شما دچار اسهال نباشید. دراینصورت بهتر است که یک شوینده شیمیایی و قوی‌تر استفاده کنید.
استاندارد‌های تمیزی و پاکیزگی به فرهنگ نیز مربوط است. از طرفی بهتر است فریب تبلیغات رسانه‌های اجتماعی در استفاده از مواد شوینده یا جوش شیرین در راحت تمیز کردن خانه را نخوریم. اینفلوئنسر‌های نظافت سعی می‌کنند همه کاری را آسان جلوه دهند. اما تمیزکاری خانه کاری پرزحمت و سخت است.
روی هم رفته به گفته همه کارشناسان علمی و فرهنگی، مواد تمیزکننده روی یک طیف قرار می‌گیرند و جوش شیرین نیز در میان آنها قرار دارد، اما تأثیر آن در تمیز کردن سطوح و نظافت آنچنان زیاد نیست.
