مجازات توهین به مقدسات در قانون مجازات اسلامی
فرارو- در شرایط فعلی جامعه که مردم آستانه تحملشان پایین آمده و زود از کوره در می‌روند، کوچک‌ترین کلمه‌ای ممکن است مصداق توهین محسوب شود و فرد با استناد به چنین ادعایی بخواهد اعاده حیثیت کند و فرد توهین کننده را مورد پیگرد قانونی و حقوقی قرار دهد.
به گزارش فرارو؛ در واقع همان طور که تمامیت جسمانی افراد مورد حمایت قانون گذار قرار گرفته است تمامیت معنوی افراد هم بسیار حائز اهمیت می‌باشد، زیرا این جرایم بعضاً آسیب روحی و روانی عمیقی در پی دارند که در بسیاری از موارد مداوا و درمان آن بسیار سخت‌تر و دشوارتر از صدمات و ضررهای مالی و جسمی است. البته به دلیل‌عدم آشنایی مردم با قانون و حقوقشان ممکن است چنین جرائمی کمتر مورد تعقیب و رسیدگی قرار گیرد. در این نوشتار به بررسی توهین و انواع و اقسام آن در قانون مجازات اسلامی می‌پردازیم.
عناصر تشکیل دهنده جرم توهین
۱-عنصر قانونی: عنصر قانونی جرم توهین بدین معناست که باید قانون گذار رفتار مورد نظر را جرم قلمداد کرده باشد و برای آن مجازات در نظر گرفته باشد. اهانت در قانون مجازات اسلامی جرم شناخته شده است و قانون گذار برای مرتکب آن مجازات در نظر گرفته است.
۲-عنصر مادی: عنصر مادی جرم به رفتارهای فیزیکی اشاره دارد. به طوری که در توهین از گفتار، کردار، نوشتار و یا حتی اشارات دست و بدن استفاده شود. به عبارت دیگر مرتکب باید با اقدامات عملی جرم را به منصه بروز و ظهور برساند.
لازم به ذکر است از آنجایی که رفتارهای توهین‌آمیز کاملاً نسبی هستند و هیچ گونه الفاظ و رفتار مشخصی برای آن در نظر گرفته نشده است و ممکن است در فرهنگ‌های مختلف به گونه‌های متفاوتی باشند، قانون نمی‌تواند با تکیه بر چند مورد مشخص، فرد را تبرئه کند و یا گناهکار بداند.
۳-عنصر روانی: در این بخش هدف، قصد و نیت اهانت کننده مورد بررسی قرار می‌گیرد. یعنی بررسی می‌شود که آیا فرد اهانت کننده بدون قصد و به طور اتفاقی دست به توهین زده است و یا قصدش از این کار آزار، اذیت و کوچک شمردن طرف مقابل بوده است. در واقع در این بخش آزار دیدن فرد مورد اهانت بررسی نمی‌شود.
در واقع ناراحت شدن و آزار دیدن شخصی که مورد اهانت واقع شده است الزامی ندارد و در صورتی که فرد قربانی از توهین آزرده نشده باشد در صورت پیگیری با شخص اهانت کننده بر طبق قانون برخورد خواهد شد.
انواع توهین در قانون مجازات اسلامی
توهین در لغت به معنای خوار کردن، سبک داشتن، خواری و خفت آمده است.
جرم توهین دارای اقسام ذیل است:
توهین ساده: عبارت است از توهین و اهانتی که به رغم دارا بودن وصف مجرمانه از هیچ کیفیت مشدده‌ای برخوردار نیست. این جرم در ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ پیش‌بینی شده است که مقرر می‌دارد توهین به افراد از قبیل: فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا ۵۰ هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود. برای تحقق جرم توهین موضوع ماده مذکور شخص مورد توهین باید حقیقی و معین باشد.
برخی بر این باورند که توهین به کسانی که فوت شده‌اند نیز مشمول ماده ۶۰۸ می‌شود و برخی معتقدند واژه «افراد» در ماده فوق به انسان‌های زنده اشاره دارد و درنتیجه توهین به مردگان تنها در صورتی می‌تواند مشمول ماده مذکور قرار گیرد که عرفاً توهین به بازماندگان تلقی شود و درواقع آنان بزه دیده محسوب می‌شوند.
توهین مشدد: شامل موارد ذیل است که در آن برای مجرم مجازات شدیدتری در نظر گرفته شده است.
۱-توهین به مقدسات اسلام
به موجب ماده‌ی ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی اگر شخصی به مقدسات اسلام یا هر یک از انبیای عظام یا ائمه طاهرین و یا حضرت فاطمه زهرا (س) اهانت نماید، اگر مشمول حکم ساب النبی شود اعدام می‌شود و در غیر این صورت به یک تا پنج سال حبس محکوم شد.
در این ماده منظور از انبیای عظام صرفاً پیامبران بزرگ یا اولو العزم نیست و واژه عظام از حیث تعظیم و بزرگداشت به کار رفته است بنابراین توهین به هر یک از کسانی که از لحاظ اعتقادات اسلامی جزو ۱۲۴ هزار پیامبر شناخته شده است مشمول این ماده قرار می‌گیرد.
منظور از مقدسات اسلام در درجه اول ذات باری تعالی و پس از آن همه مکان ها، چیزها و اشخاصی هستند که که از لحاظ موازین دین اسلام مقدس و قابل احترام محسوب می‌شوند.
مجرم باید عمل توهین‌آمیز را به صورت عمدی انجام دهد و نسبت به موهن بودن رفتار خود نیز آگاهی داشته باشد.
سب النبی کیست؟
به موجب ماده ۲۶۲ قانون مجازات اسلامی هرکس پیامبر اعظم یا هر یک از انبیای عظام الهی را دشنام دهد یا قذف کند سب النبی است و به اعدام محکوم می‌شود. به موجب تبصره ماده مذکور قذف هر یک از ائمه معصومین علیهم السلام و یا حضرت فاطمه زهرا سلام الله علی‌ها یا دشنام به ایشان در حکم ساب النبی است.
ماده مذکور را هم باید شامل ۱۲۴ هزار پیامبر بدانیم و نمی‌توان آن را محدود به پیامبران اولو العزم و یا پیامبرانی که نامشان در قرآن ذکر شده است نمود.
منظور از ائمه معصومین دوازده امام، حضرت قاطمه و حضرت محمد هستند بنابراین دشنام و قذف افرادی همچون حضرت معصومه یا امام زاده‌ها از شمول ماده فوق مستثنی است.
به موجب مواد مذکور اگر به مقدسات اسلام، هر یک از انبیا، ائمه یا حضرت فاطمه اهانت شود و مشمول حکم ساب النبی باشد اعدام می‌شود، ولی اگر مشمول ساب النبی نشود به حبس از ۱ تا ۵ سال محکوم می‌شود.
۲-توهین به رهبر فعلی و قبلی
به موجب ماده ۵۱۴ قانون مجازات اسلامی هر کس به حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری به نحوی از انحاء اهانت نماید به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال محکوم خواهد شد.
توهین مندرج در این ماده تحت هیچ شرایطی جرم سیاسی محسوب نمی‌شود و مرتکب آن قادر نخواهد بود از تسهیلات جرم سیاسی بهره‌مند گردد.
۳- توهین به سایر مقامات دولتی ایران
به موجب ماده ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی هرکس با توجه به سمت یکی از رؤسای سه قوه یا معاونان رییس جمهور یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارت خانه‌ها و موسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها در حال انجام وظیفه یا به سبب آن توهین نماید به ۳ تا ۶ ماه حبس و یا تا ۷۴ ضربه شلاق و یا ۵۰ هزار تا ۱ میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود.
توهین به مقامات دولتی با توجه به شرایط ذیل می‌تواند جرم سیاسی باشد:
الف: توهین به برخی از مقامات دولتی می‌تواند جرم سیاسی محسوب شود این مقامات عبارتند از: روسای قوای سه گانه، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شورای نگهبان، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، معاونان رئیس جمهور، وزرا و نمایندگان مجلس خبرگان بنابراین توهین به سایر مقامات مذکور در ماده ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی نمی‌تواند توهین سیاسی تلقی شود.
ب. توهین سیاسی توهینی است که به واسطه مسئولیت مقامات فوق الذکر صورت می‌گیرد بنابراین برخلاف توهین مذکور در ماده ۶۰۹، توهین به این مقامات در حال انجام وظیفه به علتی غیر از وظیفه رسمی نمی‌تواند موجب شمول قانون جرم سیاسی بر مرتکب گردد.
ت. انگیزه مرتکب باید اصلاح امور کشور باشد.
ث. جرم باید علیه مدیریت و نهادهای سیاسی یا سیاست‌های داخلی یا خارجی ارتکاب یابد.
ج. مرتکب باید فاقد قصد ضربه زدن به اصل نظام باشد.
سیاسی تلقی شدن یک جرم ارفاق‌ها و مزایایی برای مرتکبین دارد که به شرح ذیل می‌باشد:
لزوم محاکمه‌ی مجرمین سیاسی در محاکم عمومی با حضور هیئت منصفه، معافیت از کار در زندان، عدم لزوم استفاده از لباس متحد الشکل زندانیان، معافیت از استرداد مجرمین بین کشورها، استفاده از حق پناهندگی، عدم اعمال احکام تکرار جرم در مورد مجرمین سیاسی و …
تکرار جرم به این معنی است که وقتی شخصی یک بار جرمی مرتکب می‌شود و در مورد او مجازات اعمال می‌شود، اگر برای بار دوم مرتکب رفتاری مجرمانه شود باید کیفر شدیدتری در مورد او اعمال گردد، اما در جرایم سیاسی فردی که یک بار مرتکب جرم سیاسی شده باشد و مجازات مندرج در قانون در مورد وی اعمال گردد و برای بار دوم رفتاری سیاسی انجام دهد، مجازات دوم وی تشدید نمی‌شود و به‌عبارت دیگر قواعد تکرار جرم در مورد او اعمال نخواهد شد.
همچنین رفتار مجرمین سیاسی مطابق قانون آیین دادرسی کیفری، لزوماً در دادگاه‌های کیفری یک مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. دادگاه کیفری یک که با حضور چند قاضی تشکیل می‌شود به جرایم مهم اختصاص دارد و قواعد رسیدگی در این دادگاه از دقت بالاتری برخوردار است. این امر موجب می‌شود جرایم سیاسی با دقت بیشتری مورد رسیدگی و حکم قرار گیرند.
برخی جرایم سیاسی حتی با انگیزه‌ی اصلاح امور کشور نیز به هیچ وجه نمی‌توانند در چارچوب امتیازات مذکور قرار گیرند. فردی که به قیام مسلحانه روی می‌آورد و آرامش را از مردم سلب می‌کند هرچند قصد مبارزه با رژیم حاکم را دارد، اما اعمال وی به نوعی در قالب سایر جرایم همچون قتل تعریف می‌شوند و ماهیت سیاسی خود را از دست می‌دهند.
۴-توهین به مقامات سیاسی خارجی در خاک ایران
به موجب ماده ۵۱۷ قانون مجازات اسلامی هرکس علناً نسبت به رئیس کشور خارجی یا نماینده سیاسی آن که در قلمرو خاک ایران وارد شده است توهین نماید به ۱ تا ۳ ماه حبس محکوم می‌شود مشروط به اینکه در آن کشور نیز در مورد مذکور نسبت به ایران، معامله متقابل بشود.
به موجب ماده مذکور توهین باید علنی باشد یعنی اینکه یا در حضور شاهد و یا در جایی مثل یک مکان عمومی که آماده برای حضور شاهد است انجام شود هر چند که در آن لحظه، کسی هم در آن مکان حاضر نباشد البته حضوری بودن توهین شرط نیست بلکه این فعل می‌تواند در غیاب شخص مورد توهین رخ دهد.
شرط تعقیب و مجازات مرتکب این است که قوانین کشور متبوع بزه‌دیده‌ی خارجی نیز توهین به مقامات خارجی را جرم بشناسد و دادگاه‌های کشور مذکور هم عملاً با توهین‌کنندگان به رئیس کشور و نمایندگان سیاسی ایران برخورد قضایی کنند.
۵-توهین به شاًن و حیثیت بانوان
به موجب ماده‌ی ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی هر کس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف شؤون و حیثیت به آنان توهین نماید، به حبس از دو تا شش ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد؛ بنابراین هرگونه دست درازی و ایجاد مزاحمت یا توهین با کلمات و حرکات خلاف شأن نسبت به بانوان و کودکان در اماکن عمومی که محل رفت و آمد عموم است، ممنوع بوده و مرتکب به مجازات مندرج در قانون محکوم خواهد شد. بدیهی است اگر شرایط مندرج در این ماده فراهم نباشد، توهین به بانوان از نوع عادی محسوب شده و مشمول ماده‌ی ۶۰۸ خواهد بود.
فحاشی ناموسی (قذف)
فحاشی ناموسی یعنی اگر فحاشی به نحوی باشد که شخص به کسی یا کسانی از خانواده شاکی یا خود وی عناوین ناروا نسبت دهد مانند آن که بگوید (مادر تو زنا کار است یا این که بگوید تو لواط کار هستی) باید حدّ قذف که ۸۰ ضربه شلاق است در خصوص وی اعمال گردد در واقع طبق ماده ۲۴۵ قانون مجازات اسلامی قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر هر چند مرده باشد. قذف محدود به گفتن فحش ناموسی نیست، نوشتن آن یا درج الکترونیک (نظیر انتشار در اینترنت یا ارسال ایمیل) نیز طبق قانون مجازات اسلامی جرم انگاشته شده است.
فحاشی پیامکی
به موجب ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی اگر از طریق لوازم مخابراتی ایجاد مزاحمت شود علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات مرتکب به حبس از یک تا شش ماه محکوم خواهد شد. در واقع چنانچه از طریق پیامک فحاشی انجام شود، مرتکب به مجازات مزاحمت تلفنی محکوم می‌گردد.
نحوه پیگیری جرم توهین
در صورت وقوع جرم توهین، بزه دیده یعنی کسی که به او توهینی روا داشته شده است، باید برای پیگیری موضوع و تحت تعقیب قرار دادن کسی که اقدام به توهین کرده است به دادسرای محل وقوع جرم مراجعه و با ابراز دلایل خود از جمله شهادت شهود موضوع را ثابت و متهم را به مجازات قانونی محکوم کند.
