«مردان نمکی» ایران چه حقایق تازه های را از دوران کهن فاش می کنند؟
در شمال غربی ایران، در استان زنجان، معدن نمک باستانی چهرآباد قرار دارد که اسرار تاریخی شگفت‌انگیزی را در خود جای داده است. این معدن که به «گنبد نمکی دوزلاخ» معروف است، مکانی است که باستان‌شناسان را به کشف حیرت‌انگیز «مردان نمکی» رسانده است.
مردان نمکی؛ شاهدان خاموش تاریخ
تصاویر تکان‌دهنده از مومیایی‌های معروف به «مردان نمکی ایران» لحظات دقیق مرگ آنها را پس از گذشت بیش از ۲۵۰۰ سال به نمایش می‌گذارد. این بقایای شبه‌زامبی، که برخی با چهره‌های وحشت‌زده در لحظه مرگ خشک شده‌اند، حداقل به دوران سلسله هخامنشیان (۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) باز می‌گردند.
قدمتی فراتر از تصور
مطالعه جدیدی نشان می‌دهد که اولین انسان‌هایی که از نمک این معدن بهره برده‌اند، ممکن است تقریباً چهار هزار سال قبل‌تر از آنچه تصور می‌شد زندگی کرده باشند. این نتیجه‌گیری بر اساس کشف سکونتگاه‌هایی در نزدیکی این معدن صورت گرفت.
نمونه‌های استثنایی از انسان تا حیوان
در سال ۲۰۲۱، کشف یک گوسفند مومیایی ۱۶۰۰ ساله با یکپارچگی DNA که توالی‌های کامل ژنوم را برای هزاره‌ها حفظ کرده بود، شگفتی دیگری را به همراه داشت. تاکنون هشت انسان مومیایی از این منطقه کشف شده که اکثر آنها به دوران امپراتوری هخامنشی تعلق دارند.
فاجعه معدن؛ نقطه عطفی در تاریخ
طبق مطالعه جدید، در اوج حکومت هخامنشیان، این معدن پس از یک حادثه که جان سه معدنچی را گرفت، متروک شد. این حادثه که بین سال‌های ۴۰۵ تا ۳۸۰ پیش از میلاد رخ داد، باعث شد عملیات استخراج نمک برای نزدیک به دو قرن متوقف شود.
فرآیند مومیایی شدن مردان نمکی؛ معجزه نمک
دکتر لنا اورستروم و همکارانش از گروه مطالعات مومیایی دانشگاه زوریخ توضیح می‌دهند که در مورد مومیایی‌های نمکی، فرآیند مومیایی شدن توسط نمک القا شده است. اثر جاذب رطوبت رسوبات نمکی گسترده معدن، مردان نمکی را تا حدی آب‌زدایی کرد که به طور طبیعی مومیایی شدند.
تاریخچه استخراج نمک
اگرچه قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های یافت شده در این منطقه به عصر مس (حدود ۵۰۰۰ تا ۴۰۰۰ پیش از میلاد) و حتی عصر سنگ باز می‌گردند، شواهد کمی وجود دارد که نشان دهد این جوامع پیش از تاریخ از نمک این منطقه استخراج می‌کردند. محققان فرضیه‌هایی را مطرح کرده‌اند که آیا این فقدان شواهد مربوط به نوعی بهره‌برداری زیرزمینی متفاوت از جمع‌آوری نمک سطحی است یا به نبود ساختارهای اداری و حکومتی برای بهره‌برداری از نمک مربوط می‌شود.
کشف مرد نمکی شماره ۱؛ آغاز یک ماجرای تاریخی
اولین مرد نمکی (مرد نمکی شماره ۱) در زمستان ۱۹۹۳ کشف شد. این مومیایی نمکی، یک سر جدا با موها و ریش سفید بلند و یک گوشواره طلا در گوش چپ داشت. تاریخ‌گذاری کربن-۱۴ نشان داد که این مرد نمکی در اوایل دوران ساسانی (۲۲۰ تا ۳۹۰ میلادی) زندگی می‌کرده است.
مرد نمکی شماره ۴؛ نماد کاوش‌های چهرآباد
مشهورترین مومیایی دیگر این معدن، مرد نمکی شماره ۴، یک معدنچی نوجوان است که تقریباً به طور کامل، حفظ شده است. این مومیایی به دوران هخامنشیان تعلق دارد. آنها در فاجعه ای حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد که باعث تعطیلی این معدن برای قرن‌ها شد، دفن شدند.
اهمیت تاریخی و فرهنگی کشف مردان نمکی
این کشفیات اطلاعات ارزشمندی درباره زندگی و مرگ در دوران باستان ارائه می‌دهند. همچنین به درک بهتر ما از سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی امپراتوری‌های باستانی ایران کمک می‌کنند. معدن نمک چهرآباد، با مومیایی‌های منحصر به فرد و آثار باستانی خود، پنجره‌ای به گذشته باز کرده و اسرار زندگی در ایران باستان را آشکار می‌سازد.
