کودتای ۲۸ مرداد چگونه و به چه علت رخ داد؟

کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یک رویداد تاریخی مهم در ایران است که منجر به سرنگونی دولت منتخب دکتر محمد مصدق و بازگشت شاه به قدرت شد.

به گزارش تجارت نیوز،

کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یک رویداد تاریخی مهم در ایران است که منجر به سرنگونی دولت منتخب دکتر محمد مصدق و بازگشت شاه به قدرت شد. این کودتا با حمایت و دخالت مستقیم سرویس‌های اطلاعاتی ایالات متحده (سیا) و بریتانیا (MI6) انجام شد و به‌عنوان یکی از نمونه‌های برجستهٔ دخالت خارجی در امور داخلی کشورها در طول جنگ سرد شناخته می‌شود.

پس‌زمینه

در اوایل دهه ۱۹۵۰، دکتر محمد مصدق، نخست‌وزیر ایران، با سیاست‌های ملی‌گرایانه خود به‌ویژه در زمینه ملی‌سازی صنعت نفت، که پیش‌تر تحت کنترل شرکت نفت انگلیس و ایران (شرکت آنگلو-ایرانی) بود، شهرت یافت. این اقدام موجب نارضایتی شدید بریتانیا شد که تا آن زمان از درآمدهای نفتی ایران بهره‌مند می‌شد. همچنین، مصدق تلاش کرد تا قدرت شاه محمدرضا پهلوی را محدود کرده و قدرت بیشتری به دولت و مجلس واگذار کند.

دلایل کودتا

بریتانیا و ایالات متحده از ترس گسترش نفوذ کمونیسم در ایران و تأثیرات منفی ملی‌سازی نفت بر منافع اقتصادی و استراتژیک خود، تصمیم گرفتند مصدق را از قدرت برکنار کنند. این دو کشور، مصدق را به کمونیسم و نزدیک شدن به اتحاد جماهیر شوروی متهم کردند، هرچند این اتهام پایه و اساسی نداشت.

مراحل کودتا

عملیات کودتا به‌نام عملیات «آژاکس» (Operation Ajax) توسط سیا طراحی و اجرا شد. در ابتدا، در ۲۵ مرداد ۱۳۳۲، شاه با حمایت نیروهای نظامی به سرکردگی ژنرال فضل‌الله زاهدی، فرمان عزل مصدق را صادر کرد، اما این تلاش اولیه شکست خورد و شاه مجبور به ترک ایران و فرار به عراق و سپس ایتالیا شد.

با این حال، در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، کودتای اصلی با استفاده از نیروهای نظامی، اوباش خیابانی و برخی از سیاستمداران و افراد بانفوذ اجرا شد. تانک‌ها و نیروهای نظامی به خیابان‌های تهران سرازیر شدند و با اشغال ساختمان‌های دولتی و رسانه‌ها، مصدق را مجبور به تسلیم کردند.

پیامدها

پس از موفقیت کودتا، دکتر مصدق دستگیر و محاکمه شد و به سه سال حبس انفرادی محکوم گردید. شاه محمدرضا پهلوی به ایران بازگشت و با قدرت بیشتری حکومت کرد. او به‌ویژه با تکیه بر حمایت ایالات متحده و تقویت سرویس‌های امنیتی نظیر ساواک، حکومت استبدادی خود را تحکیم بخشید.

کودتای ۲۸ مرداد تأثیرات عمیقی بر تاریخ معاصر ایران داشت. این رویداد باعث شد تا بسیاری از ایرانیان به غرب، به‌ویژه ایالات متحده، به دیده دشمن بنگرند و این احساسات ضد غربی یکی از عوامل کلیدی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ شد.

در سطح بین‌المللی، این کودتا نمونه‌ای از دخالت‌های خارجی در امور داخلی کشورها محسوب می‌شود و به‌عنوان یک شکست برای دموکراسی در تاریخ ایران به یاد مانده است. در سال‌های اخیر، ایالات متحده و بریتانیا به‌طور رسمی نقش خود در این کودتا را تأیید و برخی از اسناد مرتبط با آن را منتشر کرده‌اند.